سوء سابقه کیفری تا چند سال پاک میشود

سوء سابقه کیفری بسته به نوع و شدت جرم، بر اساس ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی، از ۲ تا ۷ سال پس از اتمام اجرای حکم یا شمول مرور زمان پاک می شود. این مدت زمان برای محکومیت های مختلف متفاوت است و برای برخی جرایم خاص تبعات دائمی دارد.

شناخت دقیق سازوکارهای قانونی مربوط به سوء سابقه کیفری، برای هر شهروندی که ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم با آن مواجه شود، از اهمیت بالایی برخوردار است. این مفهوم نه تنها بر سرنوشت قضایی افراد تأثیر می گذارد، بلکه می تواند ابعاد اجتماعی، شغلی و حتی روانی زندگی آن ها را دستخوش تغییر کند. یکی از چالش برانگیزترین ابهامات در این زمینه، تفاوت میان سابقه کیفری و سوء پیشینه کیفری مؤثر و مدت زمان پاک شدن آن است. بسیاری از افراد تصور می کنند که هرگونه محکومیت یا حتی صرف تشکیل پرونده قضایی، به معنای ایجاد سوء سابقه دائمی است که بر تمامی جنبه های زندگی آن ها تأثیر می گذارد، در حالی که قانون در این خصوص تفکیک قائل شده است. این مقاله با هدف شفاف سازی این مفاهیم و ارائه اطلاعات جامع و کاربردی بر اساس قانون مجازات اسلامی تدوین شده است تا مخاطبان بتوانند با آگاهی کامل، حقوق و مسئولیت های خود را در این حوزه درک کنند.

سوء پیشینه کیفری چیست و چه تفاوتی با سابقه کیفری دارد؟

در نظام حقوقی ایران، تمایز میان اصطلاحات سابقه کیفری و سوء پیشینه کیفری مؤثر از اهمیت بسزایی برخوردار است و درک صحیح آن برای عموم مردم ضروری است. سابقه کیفری به معنای ثبت هرگونه محکومیت قطعی کیفری در سجل قضایی فرد است که تا ابد در پرونده او باقی می ماند. این سابقه، چه مؤثر باشد و چه غیرمؤثر، جزئی از تاریخچه قضایی شخص بوده و در صورت نیاز مراجع قضایی خاص، قابل استعلام و بررسی است. اما سوء پیشینه کیفری مؤثر یا مجازات های تبعی، مفهوم محدودتری دارد و به آن دسته از محکومیت های قطعی کیفری عمدی اشاره دارد که طبق ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، فرد را برای مدت زمان مشخصی از برخی حقوق اجتماعی محروم می سازد و در گواهی عدم سوء پیشینه منعکس می شود.

مبنای قانونی سوء پیشینه کیفری مؤثر، همین ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی است. این ماده به صراحت بیان می کند که تنها محکومیت های قطعی کیفری عمدی که به موجب قانون، موجب مجازات های درجه یک تا پنج شوند، منجر به ایجاد سوء پیشینه مؤثر می گردند. بنابراین، صرف دستگیری، تشکیل پرونده در کلانتری، یا حتی صدور حکم غیرقطعی، به معنای ایجاد سوء پیشینه کیفری مؤثر نیست. این تمایز، اهمیت زیادی در زندگی افراد دارد؛ زیرا در بسیاری از موقعیت ها نظیر استخدام، نیاز به ارائه گواهی عدم سوء پیشینه است که تنها سوء پیشینه کیفری مؤثر را بازتاب می دهد و نه هر سابقه قضایی ثبت شده در سجل. در نتیجه، فردی که محکومیتی غیرمؤثر دارد، در استعلامات عادی به عنوان فاقد سوء پیشینه شناخته می شود.

جرایمی که منجر به ایجاد سوء پیشینه کیفری موثر می شوند

همانطور که پیش تر اشاره شد، همه جرایم منجر به ایجاد سوء پیشینه کیفری مؤثر نمی شوند. قانون مجازات اسلامی، درجات مختلفی از مجازات را تعریف کرده است که تنها مجازات های اصلی از درجه یک تا پنج، موجب مجازات های تبعی و در نتیجه ایجاد سوء پیشینه کیفری مؤثر می گردند. درک این دسته بندی برای افراد حائز اهمیت است تا بتوانند از تبعات احتمالی حقوقی خود آگاه شوند.

مجازات های اصلی در قانون مجازات اسلامی به هشت درجه تقسیم شده اند. از میان این درجات، مجازات های درجه شش، هفت و هشت (مانند جزای نقدی کم، حبس های کوتاه مدت یا شلاق تعزیری) عموماً منجر به سوء پیشینه مؤثر نمی شوند. در مقابل، محکومیت های سنگین تر در دسته بندی های درجه یک تا پنج هستند که آثار تبعی در پی دارند. برای مثال، حبس های طولانی مدت، قطع عضو، یا قصاص عضو از جمله مجازات هایی هستند که به طور مستقیم بر سوء پیشینه افراد تأثیر می گذارند. در ادامه، به تشریح این درجات و مجازات های اصلی مربوط به هر یک می پردازیم:

نکته مهم: لازم به ذکر است که مجازات های تعلیقی (حبس تعلیقی)، جزای نقدی (در بیشتر موارد، مگر اینکه جایگزین حبس درجه پنج یا بالاتر شود) و جرایم غیرعمد (مانند قتل یا جرح غیرعمدی ناشی از تصادف)، به طور مستقیم سوء پیشینه کیفری مؤثر ایجاد نمی کنند. این جرایم ممکن است در سابقه کیفری فرد ثبت شوند، اما در گواهی عدم سوء پیشینه بازتابی نخواهند داشت.

درجه مجازات	مجازات های اصلی مربوط به هر درجه (نمونه)	آثار تبعی (سوء پیشینه مؤثر)
درجه یک	حبس بیش از ۲۵ سال، جزای نقدی بیش از یک میلیارد ریال، مصادره کل اموال، اعدام، قصاص نفس	مؤثر
درجه دو	حبس بیش از ۱۵ تا ۲۵ سال، جزای نقدی بیش از ۵۵۰ میلیون تا ۱ میلیارد ریال	مؤثر
درجه سه	حبس بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال، جزای نقدی بیش از ۳۶۰ میلیون تا ۵۵۰ میلیون ریال	مؤثر
درجه چهار	حبس بیش از ۵ تا ۱۰ سال، جزای نقدی بیش از ۱۸۰ میلیون تا ۳۶۰ میلیون ریال، انفصال دائم از خدمات دولتی و عمومی	مؤثر
درجه پنج	حبس بیش از ۲ تا ۵ سال، جزای نقدی بیش از ۸۰ میلیون تا ۱۸۰ میلیون ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از ۵ تا ۱۵ سال	مؤثر
درجه شش تا هشت	حبس تا ۲ سال، جزای نقدی تا ۸۰ میلیون ریال، شلاق تعزیری	غیرمؤثر (معمولاً)

مدت زمان پاک شدن سوء پیشینه کیفری موثر طبق ماده 25 قانون مجازات اسلامی

یکی از مهمترین پرسش ها برای افرادی که با محکومیت های کیفری مواجه شده اند، مدت زمان پاک شدن سوء پیشینه کیفری مؤثر است. این مدت زمان، برخلاف تصور عمومی که ممکن است یک عدد ثابت را در ذهن داشته باشند، کاملاً وابسته به نوع و شدت مجازات تعیین شده است. ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی به صراحت این موضوع را تشریح کرده و بازه های زمانی مشخصی را برای رفع اثر تبعی مجازات ها تعیین نموده است. این بازه ها از تاریخ اتمام اجرای حکم اصلی یا شمول مرور زمان (مطابق تبصره ۳ ماده ۲۵) محاسبه می شوند.

درک دقیق این زمان بندی ها برای بازگشت فرد به زندگی عادی و بهره مندی مجدد از حقوق اجتماعی خود حیاتی است. در ادامه، جزئیات مدت زمان پاک شدن سوء پیشینه کیفری مؤثر را در قالب یک جدول جامع ارائه می دهیم:

نوع مجازات اصلی (محکومیت قطعی عمدی)	مدت زمان پاک شدن سوء پیشینه (اثر تبعی)	مبنای قانونی (ماده ۲۵ ق.م.ا)
مجازات های سالب حیات (مانند اعدام) و حبس ابد	۷ سال از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی	بند الف
قطع عضو	۳ سال از تاریخ اتمام اجرای حکم	بند ب
قصاص عضو (در صورتی که دیه جنایت وارده بیش از نصف دیه کامل باشد)	۳ سال از تاریخ اتمام اجرای حکم	بند ب
نفی بلد (تبعید)	۳ سال از تاریخ اتمام اجرای حکم	بند ب
حبس تا درجه چهار (حبس بیش از ۵ تا ۱۰ سال)	۳ سال از تاریخ اتمام اجرای حکم	بند ب
شلاق حدی	۲ سال از تاریخ اتمام اجرای حکم	بند پ
قصاص عضو (در صورتی که دیه جنایت وارده نصف دیه کامل یا کمتر از آن باشد)	۲ سال از تاریخ اتمام اجرای حکم	بند پ
حبس درجه پنج (حبس بیش از ۲ تا ۵ سال)	۲ سال از تاریخ اتمام اجرای حکم	بند پ

لازم به تأکید است که آغاز محاسبه زمان پاک شدن سوء پیشینه، از تاریخ اتمام کامل اجرای حکم اصلی یا از تاریخ شمول مرور زمان بر آن است. این بدان معناست که دوران تحمل حبس، یا زمان پرداخت جزای نقدی، به عنوان بخشی از دوره محاسبه محسوب نمی شود، بلکه نقطه شروع، پایان این فرآیندهاست.

شرایط خاص و نکات مهم در مورد پاک شدن سوء پیشینه

فرآیند پاک شدن سوء پیشینه کیفری تنها به گذر زمان محدود نمی شود و عوامل دیگری نیز می توانند بر این فرآیند تأثیرگذار باشند. شناخت این شرایط و نکات مهم، به محکومین و خانواده هایشان کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه، مسیر پیش روی خود را درک کنند.

تأثیر عفو و آزادی مشروط

عفو و آزادی مشروط، از جمله تدابیر قانونی هستند که می توانند بر وضعیت سوء پیشینه تأثیر بگذارند. بر اساس تبصره 3 ماده 25 قانون مجازات اسلامی، در صورت شمول عفو یا آزادی مشروط، اثر تبعی محکومیت پس از گذشت مدت های مقرر (که در جدول بالا ذکر شد) از زمان صدور عفو یا اتمام مدت آزادی مشروط، رفع می شود. این بدان معناست که با این تدابیر، زمان انتظار برای پاک شدن سوء پیشینه تسریع می گردد. البته، محکوم در طول دوره آزادی مشروط و نیز در زمان اجرای حکم، همچنان از حقوق اجتماعی محروم خواهد بود.

تأثیر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت

در جرایم قابل گذشت، رضایت شاکی می تواند نقش حیاتی در وضعیت سوء پیشینه ایفا کند. طبق تبصره 2 ماده 25 قانون مجازات اسلامی، چنانچه پس از صدور حکم قطعی در جرایم قابل گذشت، شاکی یا مدعی خصوصی از حق خود صرف نظر کند و اجرای مجازات متوقف شود، اثر تبعی آن جرم نیز (سوء پیشینه) لغو خواهد شد و فرد محکوم مجدداً از حقوق اجتماعی خود برخوردار می گردد. این موضوع فرصتی برای بازگشت سریع تر به جامعه فراهم می کند.

جرایم خاصی که سوء پیشینه آن ها پاک نمی شود

ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی، برخی از محرومیت های دائمی از حقوق اجتماعی را برشمرده است که حتی پس از گذشت مدت زمان های مقرر در ماده ۲۵، سوء پیشینه آن ها پاک نمی شود. این محرومیت ها شامل موارد خاصی نظیر:

• داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا.
• عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیئت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور.
• تصدی ریاست قوه قضائیه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری.

این موارد نشان دهنده اهمیت و حساسیت برخی از سمت ها و حقوق اجتماعی در نظام جمهوری اسلامی ایران است که حتی سوابق غیرمؤثر نیز می توانند مانع از احراز صلاحیت شوند. البته این موارد را نباید با سوء پیشینه مؤثر که مدت دار است، یکسان دانست.

جرایم اطفال و نوجوانان

قانونگذار به دلیل اهمیت بازپروری و حمایت از اطفال و نوجوانان، در خصوص جرایم ارتکابی توسط افراد زیر ۱۸ سال، رویکرد متفاوتی را در پیش گرفته است. اصولاً محکومیت اطفال و نوجوانان در بسیاری از موارد منجر به ایجاد سوء پیشینه کیفری مؤثر نمی شود و حتی در صورت ثبت در سوابق، تأثیر کمتری بر آینده آن ها خواهد داشت. هدف این است که اشتباهات دوره نوجوانی، مانع از آینده سازی و اصلاح آن ها نگردد. با این حال، شدت جرم و تصمیم قاضی پرونده در این خصوص تعیین کننده است.

تکرار جرم و تأثیر آن بر سوء پیشینه قبلی

ارتکاب جرم جدید توسط فردی که پیش از این سابقه کیفری داشته است، می تواند تبعات جدی تری در پی داشته باشد. در صورت تکرار جرم، نه تنها مجازات جرم جدید ممکن است تشدید شود، بلکه مدت زمان پاک شدن سوء پیشینه قبلی نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد و یا حتی موجب احیای اثرات تبعی پیشین گردد. این مکانیسم قانونی با هدف بازدارندگی از ارتکاب مجدد جرم و تأکید بر اهمیت اصلاح رفتار فرد، وضع شده است.

استعلام سوء پیشینه کیفری: روش ها و نکات کاربردی

در عصر حاضر، دسترسی به اطلاعات قضایی و حقوقی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. استعلام سوء پیشینه کیفری، یکی از رایج ترین درخواست ها است که افراد برای مقاصد مختلف از جمله استخدام، اخذ پروانه کسب، یا حتی اطلاع از وضعیت حقوقی خود، به آن نیاز دارند. خوشبختانه، با پیشرفت فناوری، امکان استعلام سوء پیشینه از طریق روش های مختلف، از جمله اینترنتی و حضوری، فراهم شده است.

روش اینترنتی: سامانه ثنا و عدل ایران

یکی از آسان ترین و سریع ترین راه ها برای استعلام سوء پیشینه، استفاده از سامانه های آنلاین قوه قضائیه است. این روش نیازمند دسترسی به اینترنت و ثبت نام قبلی در سامانه ثنا (ثبت نام الکترونیکی خدمات قضایی) است. مراحل کلی به شرح زیر است:

1. ثبت نام در سامانه ثنا: ابتدا باید به صورت حضوری به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و مراحل ثبت نام در سامانه ثنا را تکمیل کنید. پس از ثبت نام، نام کاربری و رمز عبور شخصی دریافت خواهید کرد.
2. ورود به سامانه عدل ایران: پس از فعال شدن حساب کاربری ثنا، می توانید به وبسایت عدل ایران (www.adliran.ir) مراجعه کنید.
3. انتخاب گزینه درخواست گواهی عدم سوء پیشینه: در بخش مربوط به خدمات قضایی الکترونیک، گزینه درخواست گواهی عدم سوء پیشینه را انتخاب نمایید.
4. ورود اطلاعات: با وارد کردن کد ملی و رمز ورود شخصی ثنا، به حساب کاربری خود وارد شوید.
5. ثبت درخواست جدید: با کلیک بر روی گزینه ثبت درخواست جدید، تقاضای صدور گواهی عدم سوء پیشینه را ثبت کنید.

پس از ثبت درخواست، گواهی به صورت الکترونیکی صادر شده و در حساب کاربری شما قابل مشاهده خواهد بود. این روش نه تنها در زمان صرفه جویی می کند، بلکه امکان دسترسی سریع به گواهی را فراهم می سازد.

روش حضوری: دفاتر پلیس +۱۰

برای افرادی که به هر دلیلی قادر به استفاده از روش اینترنتی نیستند، مراجعه حضوری به دفاتر پلیس +۱۰ گزینه دیگری است. این روش نیز مراحل مشخصی دارد که باید با دقت دنبال شود:

1. آماده سازی مدارک: مدارک لازم شامل اصل شناسنامه و اصل کارت ملی متقاضی، به همراه عکس بیومتریک (در برخی دفاتر پلیس +۱۰ امکان تهیه عکس در محل نیز وجود دارد).
2. تکمیل فرم و انگشت نگاری: در دفتر پلیس +۱۰، فرم مربوط به درخواست گواهی عدم سوء پیشینه را تکمیل کرده و مراحل انگشت نگاری را انجام دهید. در صورت نیاز به معرفی نامه از محل کار، آن را نیز ارائه دهید.
3. پرداخت هزینه ها: هزینه های مربوط به صدور گواهی را از طریق دستگاه های کارتخوان موجود در دفتر پرداخت کنید.

معمولاً پس از گذشت یک هفته تا ده روز کاری، گواهی عدم سوء پیشینه به آدرس پستی متقاضی ارسال خواهد شد. در این گواهی، تنها سوء پیشینه کیفری مؤثر درج می شود و عدم درج سابقه به معنای نداشتن سوء پیشینه کیفری مؤثر است، که با سابقه کیفری ثبت شده در سجل قضایی (که همیشه باقی می ماند و تنها با دستور مقام قضایی خاص قابل مشاهده است) تفاوت دارد.

تفسیر نتایج استعلام: زمانی که در گواهی عدم سوء پیشینه عبارت سابقه ندارد مشاهده می شود، به معنای عدم وجود محکومیت های مؤثر کیفری بر اساس ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی است و این امر با وجود هرگونه سابقه در سجل کیفری (که دائمی است) منافاتی ندارد.

تأثیر سوء پیشینه پاک شده بر حقوق اجتماعی و اشتغال

مفهوم سوء پیشینه کیفری، ابعاد گسترده ای در زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد. از دست دادن برخی حقوق اجتماعی و مواجهه با موانع شغلی، تنها بخشی از تبعات این محکومیت هاست. با این حال، با پاک شدن سوء پیشینه کیفری مؤثر، دریچه های جدیدی به روی افراد باز می شود و امکان بازگشت به زندگی عادی و بهره مندی کامل از حقوق اجتماعی و فرصت های شغلی فراهم می آید.

فرصت های شغلی

یکی از مهمترین تأثیرات پاک شدن سوء پیشینه، تسهیل دسترسی به فرصت های شغلی است. بسیاری از کارفرمایان، به ویژه در مشاغل دولتی، نظامی، و حتی برخی بخش های خصوصی، برای استخدام نیرو نیاز به گواهی عدم سوء پیشینه دارند. با پاک شدن سوء پیشینه، فرد می تواند این گواهی را با عنوان فاقد سوء پیشینه دریافت کند که به او امکان رقابت در بازار کار را می دهد. مشاغلی که نیازمند امانت داری بالا، مسئولیت پذیری و عدم سابقه کیفری هستند (مانند مشاغل بانکی، آموزشی، یا سمت های مدیریتی)، پس از رفع سوء پیشینه، برای فرد قابل دسترس خواهند بود. این امر نه تنها به ثبات اقتصادی فرد کمک می کند، بلکه به بازیابی کرامت اجتماعی و احساس ارزشمندی او نیز منجر می شود.

دسترسی به خدمات عمومی

سوء پیشینه کیفری می تواند دسترسی به بسیاری از خدمات عمومی را محدود کند. از جمله این خدمات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وام و تسهیلات بانکی: بانک ها و مؤسسات مالی ممکن است به افرادی که دارای سوء پیشینه مؤثر هستند، وام یا تسهیلات اعطا نکنند.
• بیمه: در برخی موارد، شرکت های بیمه ممکن است در ارائه برخی پوشش های بیمه ای برای افراد دارای سابقه، محدودیت هایی اعمال کنند.
• گواهینامه رانندگی: هرچند صرف سوء پیشینه به طور مستقیم منجر به لغو گواهینامه نمی شود، اما برخی جرایم خاص می توانند در روند صدور یا تمدید آن مشکل ایجاد کنند.
• مشارکت های اجتماعی: عضویت در برخی هیئت مدیره ها، انجمن ها و فعالیت های اجتماعی نیز ممکن است مشروط به عدم وجود سوء پیشینه باشد.

با پاک شدن سوء پیشینه، این موانع برداشته شده و فرد می تواند همچون سایر شهروندان از این خدمات بهره مند شود.

محرومیت های دائمی

با وجود امکان پاک شدن سوء پیشینه کیفری مؤثر در بیشتر موارد، لازم است به محرومیت های دائمی اشاره شود که حتی پس از گذر زمان نیز از بین نمی روند. این موارد، همانطور که در بخش های پیشین و ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی ذکر شد، شامل برخی حقوق سیاسی و مناصب عالی رتبه هستند. به عنوان مثال، فردی که محکومیت های خاصی داشته باشد، هیچ گاه نمی تواند در انتخابات ریاست جمهوری یا مجلس شرکت کند و یا عهده دار سمت های قضایی و دولتی رده بالا شود. این محرومیت ها، مستقل از مدت زمان پاک شدن سوء پیشینه مؤثر، برای همیشه باقی خواهند ماند و باید مورد توجه قرار گیرند.

بهبود روابط اجتماعی و روانی پس از پاک شدن سوء پیشینه موثر

جنبه های روانی و اجتماعی پاک شدن سوء پیشینه، به همان اندازه که جنبه های حقوقی و شغلی اهمیت دارند، حیاتی هستند. فردی که سابقه کیفری دارد، ممکن است با انگ اجتماعی، عدم اعتماد اطرافیان و حتی خودسرزنشی دست و پنجه نرم کند. با دریافت گواهی عدم سوء پیشینه، حس رهایی و امید به زندگی بازمی گردد. امکان بازسازی روابط اجتماعی، فعالیت در جامعه بدون ترس از قضاوت، و بهبود اعتماد به نفس، از جمله مهمترین دستاوردهای پاک شدن سوء پیشینه مؤثر است. این فرصت، دریچه ای برای شروعی دوباره و زندگی ای سالم تر و سازنده تر را فراهم می آورد و به فرد کمک می کند تا گذشته را پشت سر گذاشته و آینده ای روشن تر برای خود رقم بزند.

نتیجه گیری

مفهوم سوء سابقه کیفری و مدت زمان پاک شدن آن، یکی از پیچیده ترین و در عین حال حیاتی ترین مباحث در حقوق کیفری ایران است که تأثیرات عمیقی بر زندگی افراد می گذارد. در این مقاله به تفصیل بیان شد که سابقه کیفری ثبت دائمی هرگونه محکومیت قضایی است، در حالی که سوء پیشینه کیفری مؤثر به مجازات های تبعی مشخصی اطلاق می شود که مطابق ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی، فرد را برای دوره های ۲، ۳ یا ۷ ساله از برخی حقوق اجتماعی محروم می کند. این دوره ها از زمان اتمام اجرای حکم یا شمول مرور زمان محاسبه می شوند.

از جمله مهمترین نکات مطرح شده، تفاوت مجازات های مؤثر و غیرمؤثر، شرایط خاصی مانند عفو، آزادی مشروط، رضایت شاکی و تأثیر آن ها بر فرآیند پاک شدن سوء پیشینه بود. همچنین، تأکید شد که برخی محرومیت های دائمی از حقوق اجتماعی (مذکور در ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی) وجود دارند که با گذشت زمان نیز رفع نمی شوند. با آگاهی از این نکات، افراد می توانند مسیر حقوقی خود را بهتر درک کنند. با پاک شدن سوء سابقه کیفری، فرصت های جدید شغلی و اجتماعی فراهم می شود و فرد می تواند با اعتماد به نفس بیشتر به جامعه بازگردد و نقش فعال تری ایفا کند. در نهایت، با توجه به پیچیدگی های موجود، همواره توصیه می شود در موارد خاص و چالش برانگیز، با متخصصین حقوقی مشورت شود تا بهترین راهکار قانونی اتخاذ گردد و ابهامات مربوط به سوء سابقه کیفری تا چند سال پاک میشود، به درستی رفع گردد.