چگونه چک را برگشت بزنیم

برای برگشت زدن چک، باید پس از تاریخ سررسید، آن را به بانک ببرید و گواهی عدم پرداخت دریافت کنید. این گواهی به همراه اصل چک، مدارک اصلی برای شروع پیگیری های قانونی بعدی، اعم از حقوقی یا کیفری، محسوب می شود. این فرایند، به خصوص با توجه به قوانین جدید چک صیادی، نیازمند آگاهی دقیق از مراحل است.

چک به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای مبادلات مالی در ایران، نقش حیاتی در تسهیل تراکنش ها و تضمین تعهدات ایفا می کند. با این حال، در مواقعی ممکن است چک صادرشده به دلایل مختلفی نظیر کسری موجودی یا عدم مطابقت امضا، قابلیت وصول نداشته باشد. در چنین شرایطی، دارنده چک برای حفظ حقوق خود و پیگیری قانونی وجه آن، ناگزیر به طی مراحل قانونی برگشت زدن چک است. آشنایی با این فرآیند، به ویژه با توجه به تغییرات و اصلاحات مکرر قوانین بانکی و قضایی، از اهمیت بالایی برخوردار است. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، تمامی جنبه های برگشت زدن چک، از لحظه مراجعه به بانک تا پیگیری های قضایی، مدارک مورد نیاز، هزینه ها، مهلت های قانونی و پیامدهای آن برای صادرکننده را با تمرکز بر قوانین جدید چک صیادی، به تفصیل بررسی می کند تا مخاطبان بتوانند در موقعیت های مشابه، با آگاهی کامل اقدامات لازم را انجام دهند.

برگشت زدن چک چیست و چرا اقدام به آن ضروری است؟

مفهوم برگشت خوردن چک به وضعیتی اشاره دارد که یک برگ چک در تاریخ سررسید یا پس از آن، هنگام مراجعه به بانک، به دلایل مختلفی قابل پرداخت نباشد. در این صورت، بانک مربوطه وجه چک را به دارنده آن پرداخت نمی کند و به اصطلاح چک برگشت می خورد. این اتفاق برای دارنده چک به معنای عدم وصول طلب و برای صادرکننده چک به معنای عدم ایفای تعهد مالی است.

دلایل رایج متعددی می تواند منجر به عدم پرداخت چک شود. شایع ترین دلیل، کسری موجودی یا عدم موجودی کافی در حساب صادرکننده است. سایر دلایل شامل عدم مطابقت امضا (یعنی امضای روی چک با نمونه امضای ثبت شده در بانک تطابق ندارد)، مسدودی حساب صادرکننده (به دستور مراجع قضایی یا خود صاحب حساب)، دستور عدم پرداخت (در موارد گم شدن یا سرقت چک)، خط خوردگی یا قلم خوردگی غیرمجاز در متن چک، و در مورد چک های صیادی، عدم ثبت چک در سامانه صیاد توسط صادرکننده یا عدم تایید آن توسط دارنده است. هر یک از این دلایل، توسط بانک در گواهی عدم پرداخت ذکر خواهد شد.

اهمیت برگشت زدن چک برای حفظ حقوق دارنده بسیار زیاد است. این اقدام، اولین و مهم ترین گام برای آغاز فرآیند قانونی مطالبه وجه چک است. بدون گواهی عدم پرداخت که توسط بانک صادر می شود، دارنده چک عملاً نمی تواند هیچ گونه اقدام حقوقی یا کیفری را علیه صادرکننده آغاز کند. این گواهی، سند رسمی عدم انجام تعهد از سوی صادرکننده است و مبنای تمامی پیگیری های بعدی قرار می گیرد. با برگشت زدن چک، دارنده به طور رسمی و قانونی اعلام می کند که وجه چک به او پرداخت نشده و به این ترتیب، مسیر را برای احقاق حقوق خود از طریق مراجع قضایی هموار می سازد.

مراحل گام به گام برگشت زدن چک در بانک (اولین اقدام قانونی)

فرآیند برگشت زدن چک، با مراجعه به بانک آغاز می شود. این مرحله حیاتی ترین بخش است، زیرا گواهی عدم پرداخت که از بانک دریافت می کنید، پایه و اساس تمامی اقدامات حقوقی و قضایی بعدی خواهد بود.

مراجعه به شعبه بانک و درخواست گواهی عدم پرداخت

نخستین گام، مراجعه حضوری به شعبه بانکی است که چک بر روی آن صادر شده است. این مراجعه باید در تاریخ سررسید چک یا پس از آن انجام گیرد. پیش از تاریخ سررسید، بانک مجاز به برگشت زدن چک نیست، مگر در موارد خاص مانند دستور قضایی یا دستور صادرکننده مبنی بر عدم پرداخت.

مدارک مورد نیاز برای انجام این فرآیند عبارت اند از: اصل برگ چک و کارت ملی یا شناسنامه معتبر دارنده چک. ارائه این مدارک برای احراز هویت دارنده و بررسی اصالت چک ضروری است.

پس از ارائه مدارک، باید از کارمندان بانک درخواست صدور گواهی عدم پرداخت را داشته باشید. این گواهی یک سند رسمی است که توسط بانک صادر می شود و به طور دقیق مشخصات چک، مبلغ، تاریخ، هویت صادرکننده و دارنده، و مهم تر از همه، علت دقیق عدم پرداخت وجه را ذکر می کند. اهمیت این گواهی به قدری است که بدون آن، هیچ دادگاه یا مرجع قضایی به شکایت شما رسیدگی نخواهد کرد.

برای چک های صیادی، یک جزء حیاتی دیگر نیز وجود دارد: کد رهگیری صیادی. بانک موظف است پس از ثبت برگشت چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، یک کد رهگیری منحصر به فرد صادر و آن را بر روی گواهی عدم پرداخت درج کند. این کد، امکان پیگیری وضعیت چک در سامانه بانک مرکزی و قوه قضاییه را فراهم می آورد و برای انجام اقدامات قضایی بعدی (به ویژه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی) ضروری است. حتماً از بانک بخواهید که این کد را به شما ارائه دهد و از صحت درج آن بر روی گواهی عدم پرداخت اطمینان حاصل کنید.

در برخی موارد، ممکن است حساب صادرکننده دارای کسری موجودی باشد، یعنی مبلغ موجود در حساب کمتر از مبلغ چک باشد. در این شرایط، شما می توانید از بانک درخواست کنید که همان موجودی را به شما پرداخت کند و برای مابقی مبلغ چک، گواهی عدم پرداخت صادر شود. این اقدام می تواند بخشی از طلب شما را تامین کند و سپس برای مابقی آن، از طریق قانونی اقدام کنید.

نکات کلیدی در مورد گواهی عدم پرداخت

پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، ضروری است که با دقت تمامی اطلاعات مندرج در آن را بررسی کنید. اطمینان حاصل کنید که مشخصات دارنده، صادرکننده، مبلغ چک، و تاریخ به درستی درج شده اند. مهر و امضای شعبه بانک بر روی گواهی، سندیت آن را تایید می کند. همچنین، ذکر دقیق و واضح علت برگشت از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این دلیل در مراجع قضایی مورد استناد قرار می گیرد. هرگونه ابهام یا نقص در گواهی عدم پرداخت می تواند فرآیند پیگیری را با چالش مواجه سازد.

دریافت گواهی عدم پرداخت با درج کد رهگیری صیادی و ذکر دقیق علت برگشت، سند اصلی شما برای هرگونه اقدام قانونی علیه صادرکننده چک محسوب می شود. دقت در این مرحله، تضمین کننده موفقیت مراحل بعدی است.

پیگیری حقوقی و قضایی چک برگشتی (پس از اقدام بانکی)

پس از آنکه گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت کردید، زمان آن می رسد که برای مطالبه وجه چک، اقدامات حقوقی و قضایی را آغاز کنید. مسیر پیگیری بسته به نوع چک (صیادی یا غیرصیادی) و شرایط خاص پرونده می تواند متفاوت باشد.

اقدام از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (برای چک های صیادی جدید)

قانون جدید صدور چک، به ویژه برای چک های صیادی، مسیر سریع تری را برای وصول مطالبات فراهم کرده است. این راهکار عمدتاً از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پیگیری می شود.

اولین قدم برای ورود به این فرآیند، ثبت نام در سامانه ثنا است. اگر تاکنون در این سامانه ثبت نام نکرده اید، باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا به صورت آنلاین (در صورت فراهم بودن امکانات) اقدام به ثبت نام و دریافت کد کاربری و رمز عبور کنید. تمامی ابلاغیه های قضایی مربوط به پرونده شما از طریق این سامانه انجام خواهد شد.

پس از ثبت نام در سامانه ثنا، می توانید با در دست داشتن اصل چک، گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری صیادی، و مدارک هویتی خود، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. در آنجا، با کمک کارشناسان دفتر، دادخواست یا شکواییه مربوط به مطالبه وجه چک برگشتی را تنظیم و ثبت خواهید کرد.

ویژگی اصلی و بارز قانون جدید برای چک های صیادی، امکان صدور اجراییه مستقیم است. این به معنای آن است که دیگر نیازی به طرح دعوای طولانی مدت مطالبه وجه در دادگاه نیست. پس از بررسی مدارک توسط مرجع قضایی، در صورتی که شرایط قانونی لازم (مانند عدم وجود شرط در چک، عدم ضمانتی بودن، و ثبت در سامانه صیاد) احراز شود، مستقیماً حکم اجراییه صادر می شود. این فرآیند به طور قابل توجهی زمان وصول مطالبات را کاهش می دهد.

پس از صدور اجراییه، یک مهلت ۱۰ روزه برای صادرکننده چک در نظر گرفته می شود. در این بازه زمانی، صادرکننده فرصت دارد تا مبلغ مندرج در چک را پرداخت کند یا با توافق دارنده، ترتیبی برای پرداخت آن بدهد. ابلاغ این اجراییه از طریق سامانه ثنا به صادرکننده انجام می گیرد.

اگر صادرکننده چک در مهلت ۱۰ روزه اقدام به پرداخت یا تعیین تکلیف نکند، عملیات اجرایی برای وصول مطالبات آغاز خواهد شد. این مراحل شامل توقیف اموال (مانند املاک، خودرو، وجه نقد در حساب های بانکی)، ممنوع الخروجی صادرکننده از کشور، و حتی در صورت لزوم، صدور حکم جلب وی می تواند باشد. این اقدامات توسط واحد اجرای احکام دادگستری پیگیری می شود.

پیگیری از طریق مراجع قضایی سنتی (برای چک های غیرصیادی یا موارد خاص)

در برخی موارد، به ویژه برای چک های قدیمی (غیرصیادی) یا چک هایی که شرایط لازم برای صدور اجراییه مستقیم را ندارند (مانند چک های ضمانتی یا مشروط)، پیگیری از طریق مراجع قضایی سنتی همچنان کاربرد دارد.

شکایت کیفری

شکایت کیفری علیه صادرکننده چک بلامحل، به شرایط خاصی نیاز دارد. مهم ترین شرط آن است که چک باید روز بوده باشد، یعنی نباید وعده دار (تاریخ مؤخر) باشد و نباید بابت تضمین یا مشروط صادر شده باشد. همچنین، عدم وجود شرط و سفید امضا نبودن چک نیز از شرایط دیگر است. مهلت طرح شکایت کیفری نیز محدود است؛ شما باید حداکثر ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت توسط بانک، شکایت خود را مطرح کنید. در صورت رعایت این شرایط، شکایت کیفری می تواند منجر به صدور حکم جلب برای صادرکننده چک و حتی مجازات حبس شود.

شکایت حقوقی

شکایت حقوقی برای مطالبه وجه چک، در مواردی کاربرد دارد که مهلت شکایت کیفری منقضی شده باشد، یا چک از ابتدا ماهیت کیفری نداشته باشد (مانند چک های ضمانتی، مشروط، سفید امضا، یا چک هایی که در متن آن ها شرطی درج شده است). فرآیند پیگیری حقوقی معمولاً زمان برتر از روش های جدید صیادی است و نیازمند طرح دعوای مطالبه وجه در دادگاه و اثبات طلب شماست. در این روش، پس از صدور حکم قطعی توسط دادگاه و عدم پرداخت توسط صادرکننده، می توانید درخواست توقیف اموال وی را داشته باشید. این فرآیند ممکن است شامل مراحل طولانی دادرسی و تجدیدنظر باشد.

جدول مقایسه: تفاوت های کلیدی چک کیفری و حقوقی

برای درک بهتر تفاوت ها، جدول زیر مقایسه ای بین چک کیفری و حقوقی ارائه می دهد:

ویژگی	چک کیفری	چک حقوقی
نوع چک	عموماً چک روز، بدون قید شرط و تضمین	چک های وعده دار، ضمانتی، مشروط، سفید امضا، یا چک هایی که مهلت کیفری آن ها گذشته است
مهلت اقدام	۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت	۳ سال از تاریخ سررسید (برای مراجعه به بانک)؛ پس از انقضای مهلت کیفری، پیگیری حقوقی امکان پذیر است.
مراجع رسیدگی	دادسرا و دادگاه کیفری	دادگاه حقوقی
پیامدها برای صادرکننده	حبس، جلب، ممنوعیت از دسته چک	توقیف اموال، ممنوع الخروجی (پس از صدور حکم قطعی)
سرعت پیگیری	نسبتاً سریع تر (در صورت احراز شرایط)	طولانی تر
ماهیت دعوا	شکایت از یک جرم	مطالبه یک دین و حق مالی

مدارک مورد نیاز برای پیگیری چک برگشتی

برای اینکه فرآیند پیگیری چک برگشتی با سرعت و دقت پیش رود، آماده سازی و ارائه کامل و صحیح مدارک از اهمیت بالایی برخوردار است. بدون این مدارک، عملاً هیچ گامی در جهت احقاق حق خود نمی توانید بردارید.

لیست کامل مدارک لازم به شرح زیر است:

• اصل برگ چک: مهم ترین سند شماست. بدون اصل چک، هیچ اقدامی میسر نیست.
• اصل گواهی عدم پرداخت: این گواهی توسط بانک صادر شده و حاوی کد رهگیری صیادی و علت دقیق برگشت چک است.
• کپی برابر اصل چک: در برخی مراحل قضایی ممکن است نیاز به ارائه کپی برابر اصل شده چک باشد.
• کپی برابر اصل گواهی عدم پرداخت: تهیه چند نسخه کپی برابر اصل از این گواهی نیز توصیه می شود.
• اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه دارنده چک: برای احراز هویت شما به عنوان دارنده قانونی چک.
• وکالت نامه رسمی (در صورت اقدام توسط وکیل): اگر فرآیند پیگیری توسط وکیل شما انجام می شود، ارائه وکالت نامه رسمی الزامی است.

نکته ای که باید به آن توجه ویژه داشت، اهمیت تهیه نسخه های متعدد از تمامی مدارک است. در طول فرآیند، ممکن است مراجع مختلف (بانک، دفتر خدمات قضایی، دادگاه، اداره اجرا) نیاز به دریافت کپی یا حتی اصل مدارک داشته باشند. داشتن نسخه های اضافی می تواند از تاخیر در مراحل جلوگیری کند و به شما کمک می کند تا در هر مرحله، یک مجموعه کامل از مدارک را در دسترس داشته باشید.

هزینه های مرتبط با برگشت زدن و پیگیری چک

فرآیند برگشت زدن و پیگیری چک، شامل برخی هزینه های قانونی و اداری است که دارنده چک باید از آن ها آگاه باشد. این هزینه ها در مراحل مختلف ممکن است دریافت شوند.

• هزینه های بانکی: در مرحله اول، برای دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، مبلغی به عنوان کارمزد از شما دریافت می شود. این مبلغ معمولاً ثابت و اندک است. (در حال حاضر حدود ۱۲ الی ۲۰ هزار تومان است.)
• هزینه های دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: اگر قصد دارید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام کنید، هزینه هایی بابت ثبت دادخواست یا شکواییه دریافت می شود. این مبالغ متغیر بوده و بر اساس مبلغ چک و نوع درخواست (مثلاً درخواست صدور اجراییه) متفاوت است. همچنین، هزینه ثبت نام در سامانه ثنا (در صورت عدم ثبت نام قبلی) نیز باید پرداخت شود. این هزینه ها عموماً مبلغ قابل توجهی نیستند، اما بسته به مبلغ چک و مراحل کار، ممکن است تا چند صد هزار تومان نیز برسد.
• هزینه های دادرسی: در صورتی که کار به مراحل دادگاه و دادرسی بکشد، هزینه هایی به عنوان هزینه دادرسی باید پرداخت شود. این هزینه ها بر اساس مبلغ خواسته (یعنی مبلغ چک) تعیین می شوند و می تواند بخش قابل توجهی از هزینه ها را تشکیل دهد. اصولاً، هزینه دادرسی در ابتدا توسط خواهان (دارنده چک) پرداخت می شود و در صورت پیروزی در دعوا، صادرکننده چک به عنوان محکوم علیه، موظف به بازپرداخت این هزینه ها به دارنده چک خواهد بود.
• هزینه های اجراییه: پس از صدور اجراییه و در صورت نیاز به توقیف اموال یا سایر اقدامات اجرایی، هزینه هایی نیز بابت عملیات اجرایی دریافت می شود که این مبالغ نیز معمولاً بر عهده صادرکننده چک (محکوم علیه) است، اما ممکن است در ابتدا توسط دارنده پرداخت و سپس از محکوم علیه وصول شود.
• حق الوکاله وکیل: در صورت استفاده از خدمات وکیل، حق الوکاله وکیل نیز به هزینه ها اضافه می شود. این مبلغ بر اساس توافق بین موکل و وکیل تعیین می گردد.

آگاهی از این هزینه ها به شما کمک می کند تا با آمادگی مالی لازم، فرآیند پیگیری را آغاز کنید و از توقف یا تأخیر در مراحل به دلیل عدم پرداخت هزینه های الزامی جلوگیری نمایید.

مهلت های قانونی و محدودیت ها در فرآیند برگشت چک

رعایت مهلت های قانونی در فرآیند برگشت زدن و پیگیری چک از اهمیت حیاتی برخوردار است. عدم توجه به این مهلت ها می تواند منجر به از دست رفتن برخی حقوق یا تغییر ماهیت پیگیری از کیفری به حقوقی شود که فرآیند را پیچیده تر و طولانی تر می کند.

• مهلت کلی برگشت زدن چک صیادی در بانک: طبق قانون، دارنده چک صیادی می تواند ظرف مدت ۳ سال از تاریخ سررسید چک، آن را به بانک برده و درخواست صدور گواهی عدم پرداخت نماید. این مهلت برای اقدام بانکی جهت ثبت برگشت چک در سامانه است و پس از آن نیز، صرفاً امکان پیگیری حقوقی وجود دارد.
• مهلت ۶ ماهه برای شکایت کیفری: اگر قصد دارید از طریق شکایت کیفری اقدام کنید (که منجر به مجازات حبس و جلب صادرکننده می شود)، باید حتماً ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت توسط بانک، اقدام به طرح شکایت در مراجع قضایی نمایید. این مهلت بسیار مهم است و اگر از آن بگذرد، امکان پیگیری کیفری از بین می رود.
• پیامدهای عدم اقدام در مهلت ۶ ماهه: در صورتی که دارنده چک در مهلت ۶ ماهه مقرر، اقدام به طرح شکایت کیفری نکند، چک از ماهیت کیفری خارج شده و تنها می توان از طریق پیگیری حقوقی برای وصول وجه آن اقدام کرد. پیگیری حقوقی، همانطور که پیشتر اشاره شد، معمولاً زمان برتر است و منجر به صدور حکم جلب یا حبس نمی شود، بلکه صرفاً به توقیف اموال و مطالبه وجه می انجامد.
• مدت اعتبار چک و پیگیری پس از مهلت ها: حتی پس از گذشت مهلت های مذکور (مانند مهلت ۶ ماهه کیفری یا ۳ ساله برای برگشت در بانک)، چک به طور کامل بی اعتبار نمی شود. چک همچنان سند بدهی و طلب شماست و دارنده می تواند از طریق حقوقی برای وصول آن اقدام کند. اما هر چه زمان بیشتری بگذرد، فرآیند اثبات طلب و وصول آن ممکن است دشوارتر و طولانی تر شود. بنابراین، توصیه اکید می شود که در اسرع وقت پس از برگشت خوردن چک، اقدامات قانونی لازم را آغاز نمایید.

با توجه به پیچیدگی و اهمیت مهلت های قانونی، در صورت بروز هرگونه ابهام یا تردید، مشورت با یک وکیل متخصص در امور چک و اسناد تجاری، بهترین راهکار برای حفظ حقوق شما و پیشبرد صحیح فرآیند است.

پیامدها و مجازات های برگشت چک برای صادرکننده

صدور چک بلامحل یا برگشت خوردن چک، علاوه بر مشکلات مالی برای دارنده، پیامدها و مجازات های جدی را برای صادرکننده به همراه دارد. این پیامدها به منظور بازدارندگی و افزایش اعتبار چک در معاملات طراحی شده اند.

• مسدود شدن خودکار حساب ها: یکی از مهم ترین و سریع ترین پیامدهای برگشت چک صیادی، مسدود شدن خودکار حساب های صادرکننده است. بر اساس قانون جدید چک، پس از ثبت برگشت چک در سامانه بانک مرکزی، این سامانه به تمامی بانک ها ابلاغ می کند و معادل مبلغ چک برگشتی، از تمامی حساب های صادرکننده در هر بانکی که باشد، مسدود می شود. این مسدودی تا زمان رفع سوء اثر از چک ادامه خواهد داشت. این اقدام حتی بدون نیاز به مراجعه دارنده چک به مراجع قضایی و به صورت سیستمی انجام می شود.
• ثبت سوءسابقه مالی: اطلاعات مربوط به چک های برگشتی صادرکننده، در سامانه بانک مرکزی ثبت می شود و برای مدت مشخصی به عنوان سوءسابقه مالی برای وی باقی می ماند. این سوءسابقه، دسترسی به خدمات بانکی را برای صادرکننده به شدت محدود می کند.
• محرومیت از دریافت دسته چک جدید و تسهیلات بانکی: افراد دارای سابقه چک برگشتی، تا زمان رفع سوء اثر، از دریافت دسته چک جدید محروم می شوند. همچنین، امکان دریافت انواع تسهیلات بانکی (مانند وام، کارت اعتباری) و افتتاح حساب های جدید برای آن ها با محدودیت های جدی مواجه خواهد شد.
• ممنوع الخروجی: در صورتی که دارنده چک از طریق مراجع قضایی اقدام کرده و حکم قطعی برای وصول وجه چک صادر شود و صادرکننده از پرداخت آن امتناع کند، امکان صدور حکم ممنوع الخروجی برای وی وجود دارد.
• مجازات حبس: در صورت طرح شکایت کیفری و احراز شرایط قانونی، صادرکننده چک بلامحل می تواند به مجازات حبس محکوم شود. میزان حبس بستگی به مبلغ چک دارد و می تواند از ۶ ماه تا ۲ سال متغیر باشد.
• جلب صادرکننده: در صورت صدور حکم کیفری و عدم حضور صادرکننده، حکم جلب وی صادر خواهد شد.

این پیامدها نشان دهنده جدیت قانون گذار در برخورد با صدور چک های بلامحل و تلاش برای افزایش اعتبار و امنیت معاملات با چک است. آگاهی از این مجازات ها می تواند برای صادرکنندگان چک، انگیزه قوی برای مدیریت صحیح حساب های بانکی و ایفای تعهدات مالی خود باشد.

چگونه از برگشت خوردن چک جلوگیری کنیم؟ (برای صادرکنندگان و دارندگان)

برای حفظ اعتبار مالی و جلوگیری از مشکلات حقوقی و قضایی، هم صادرکنندگان و هم دارندگان چک باید نکاتی را رعایت کنند. پیشگیری همیشه بهتر از درمان است.

برای صادرکنندگان چک

صادرکنندگان چک نقش اصلی را در جلوگیری از برگشت خوردن چک ایفا می کنند. رعایت نکات زیر می تواند از بروز مشکلات جدی برای آن ها پیشگیری کند:

• اطمینان از موجودی کافی: مهم ترین اصل، اطمینان از وجود موجودی کافی در حساب بانکی در زمان سررسید چک است. پیش بینی دقیق ورودی و خروجی های مالی برای جلوگیری از کسری موجودی ضروری است.
• مدیریت دقیق تاریخ های چک: تاریخ سررسید چک ها را به دقت یادداشت و مدیریت کنید. از صدور چک های وعده دار که در زمان سررسید قادر به پرداخت آن ها نیستید، پرهیز کنید.
• ثبت دقیق چک صیادی در سامانه: برای چک های صیادی، ثبت دقیق و کامل اطلاعات چک در سامانه صیاد (از طریق اینترنت بانک، موبایل بانک یا شعب بانک) توسط صادرکننده، قبل از تحویل آن به دارنده، الزامی است. عدم ثبت چک، منجر به برگشت آن خواهد شد.
• عدم صدور چک سفید امضا یا ضمانتی بدون آگاهی: از صدور چک های سفید امضا یا چک هایی با عنوان ضمانت بدون آگاهی کامل از تبعات حقوقی آن خودداری کنید.
• آمادگی برای رفع سوء اثر: در صورت برگشت خوردن چک، در اسرع وقت نسبت به رفع سوء اثر آن اقدام کنید. راه های مختلفی برای رفع سوء اثر وجود دارد، از جمله تأمین موجودی، ارائه رضایت نامه از دارنده، و واریز وجه چک به حساب مسدودی. آگاهی از این روش ها می تواند به شما در مدیریت سریع بحران کمک کند.

برای دارندگان چک (جهت کاهش ریسک)

دارندگان چک نیز می توانند با انجام اقدامات پیشگیرانه، ریسک برگشت خوردن چک دریافتی را کاهش دهند و اطمینان بیشتری حاصل کنند:

• بررسی سابقه صادرکننده (با استفاده از شناسه صیادی): قبل از دریافت چک صیادی، می توانید با استفاده از شناسه ۱۶ رقمی مندرج بر روی چک، از طریق سامانه های مربوطه (مانند اپلیکیشن های بانکی و سامانه صیاد بانک مرکزی)، وضعیت اعتباری و سابقه چک های برگشتی صادرکننده را استعلام کنید. این کار به شما کمک می کند تا از خوش حسابی طرف مقابل اطمینان حاصل کنید.
• دریافت چک های صیادی ثبت شده: اطمینان حاصل کنید که چکی که دریافت می کنید، یک چک صیادی و مهم تر از آن، به درستی توسط صادرکننده در سامانه صیاد ثبت و توسط شما تایید شده باشد. چک های صیادی که در سامانه ثبت نشده اند، فاقد اعتبار قانونی هستند و پیگیری آن ها با دشواری مواجه خواهد شد.
• عدم پذیرش چک های غیرصیادی در معاملات جدید: در معاملات جدید، تا حد امکان از دریافت چک های غیرصیادی (چک های قدیمی) خودداری کنید، زیرا قانون جدید حمایت بیشتری از چک های صیادی ثبت شده ارائه می دهد.
• توجه به اصالت چک: قبل از دریافت چک، از اصالت فیزیکی آن (آرم بانک، شماره سریال و…) و عدم وجود هرگونه دستکاری یا خط خوردگی اطمینان حاصل کنید.

با رعایت این نکات، هر دو طرف معامله می توانند از بسیاری از مشکلات و چالش های ناشی از برگشت خوردن چک پیشگیری کنند و به بهبود اعتبار معاملات مالی در جامعه کمک نمایند.

سوالات متداول

آیا می توان چک را قبل از تاریخ سررسید برگشت زد؟

به طور کلی خیر. بانک ها قبل از تاریخ سررسید چک، مجاز به برگشت زدن آن نیستند. تنها در شرایط خاصی مانند دستور قضایی یا دستور کتبی صادرکننده مبنی بر عدم پرداخت، این امکان وجود دارد.

اگر امضای چک با نمونه امضای بانک مطابقت نداشته باشد، چه می شود؟

در این صورت نیز چک برگشت می خورد و بانک گواهی عدم پرداخت با ذکر عدم مطابقت امضا را صادر می کند. این گواهی به شما اجازه می دهد تا مراحل قانونی برای مطالبه وجه را آغاز کنید، اما ماهیت پیگیری آن (حقوقی یا کیفری) ممکن است متفاوت باشد.

چگونه می توان از وضعیت چک برگشتی (یا خوش حسابی صادرکننده) مطلع شد؟

برای چک های صیادی، با استفاده از شناسه ۱۶ رقمی صیادی مندرج روی چک، می توانید از طریق سامانه های بانکی (مانند اپلیکیشن ها یا وب سایت بانک مرکزی) و دفاتر خدمات قضایی، از وضعیت خوش حسابی صادرکننده و سابقه چک های برگشتی او مطلع شوید. این استعلام به شما کمک می کند تا قبل از دریافت چک، از اعتبار مالی صادرکننده آگاه شوید.

تفاوت برگشت زدن چک و وصول وجه چک در چیست؟

وصول وجه چک به معنای دریافت نقدی مبلغ چک از بانک است. اما برگشت زدن چک به معنای دریافت نکردن وجه چک و صدور گواهی عدم پرداخت توسط بانک است که اولین گام برای شروع فرآیند قانونی مطالبه وجه محسوب می شود. برگشت زدن چک خود به معنای وصول وجه نیست، بلکه شروع راهی برای وصول آن است.

آیا برای چک برگشتی می توان حکم جلب گرفت؟

بله، در صورتی که چک دارای شرایط قانونی کیفری باشد (یعنی چک روز، بدون قید شرط و ضمانت باشد) و دارنده ظرف مهلت ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، شکایت کیفری خود را مطرح کند، پس از طی مراحل قانونی و صدور حکم از سوی دادگاه، در صورت عدم پرداخت وجه توسط صادرکننده، امکان صدور حکم جلب وی وجود دارد.

آیا چک های قدیمی (غیر صیادی) هم همین مراحل را دارند؟

برخی از مراحل اساسی مانند مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت برای چک های قدیمی نیز مشابه است. اما در مورد پیگیری قضایی، چک های غیر صیادی از مزایای قانون جدید چک (مانند صدور اجراییه مستقیم از دفاتر خدمات قضایی) برخوردار نیستند و باید از طریق مراجع قضایی سنتی (دادگاه حقوقی یا کیفری، بسته به شرایط) پیگیری شوند که عموماً زمان برتر است.

---

نتیجه گیری

برگشت زدن چک، فرآیندی پیچیده اما ضروری برای حفظ حقوق دارنده چک است. آگاهی دقیق از مراحل قانونی، مدارک مورد نیاز، مهلت ها و پیامدهای این اقدام، برای هر دو سوی معامله (صادرکننده و دارنده) از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با اجرای قانون جدید چک صیادی، روند پیگیری مطالبات تا حدودی تسهیل و تسریع شده، اما همچنان نیاز به دقت و اقدام به موقع وجود دارد.

در نهایت، می توان گفت که با دانش کافی و پیروی از دستورالعمل های قانونی، فرآیند برگشت زدن چک و پیگیری وصول مطالبات می تواند به درستی و با موفقیت انجام شود. در صورت بروز هرگونه پیچیدگی حقوقی یا ابهام، مشورت با یک وکیل متخصص می تواند راهگشا باشد و از اتلاف زمان و انرژی جلوگیری کند.