ثبت درخواست انحصار وراثت

ثبت درخواست انحصار وراثت فرآیند حقوقی ضروری برای تعیین وراث قانونی و سهم الارث هر یک از دارایی های متوفی است که انجام آن برای نقل و انتقال اموال و حقوق مالی او حیاتی است. این فرآیند با تحولات اخیر سامانه های دولتی، ابعاد جدیدی یافته و بسته به تاریخ فوت، شامل مراحل حضوری یا الکترونیکی (خودکار) می شود.

پس از فوت هر شخص، تمامی اموال، دارایی ها، دیون و مطالبات او تحت عنوان ترکه به وراث قانونی او منتقل می شود. برای آنکه این وراث بتوانند به صورت قانونی نسبت به تصرف در ترکه، انجام امور بانکی، نقل و انتقال اسناد مالکیت و سایر اقدامات حقوقی مربوط به اموال متوفی اقدام کنند، لازم است گواهی انحصار وراثت را دریافت نمایند. این گواهی به مثابه سندی رسمی، هویت و تعداد وراث را مشخص کرده و میزان سهم الارث هر یک را بر اساس قانون معین می کند. در سال های اخیر، با هدف تسهیل و تسریع این فرآیند، تحولات قابل توجهی در سیستم قضایی و ثبتی کشور به وجود آمده که درک آن ها برای تمامی ذی نفعان ضروری است. این راهنمای جامع تلاش دارد تا با شفاف سازی تمامی جنبه های ثبت درخواست انحصار وراثت، از جمله روش های سنتی و رویکردهای نوین الکترونیکی، ابهامات موجود را برطرف کرده و مسیر پیش رو را برای وراث، وکلا و افراد جویای اطلاعات حقوقی هموار سازد.

۱. انحصار وراثت چیست و چرا گواهی آن لازم است؟

انحصار وراثت، یک فرآیند حقوقی است که طی آن، تعداد و هویت وراث قانونی متوفی و نیز میزان سهم الارث هر یک از آنها از اموال و دارایی های باقی مانده (ترکه) به صورت رسمی مشخص و تأیید می شود. این فرآیند بر اساس قوانین مدنی و احوال شخصیه (مانند قانون ارث) انجام می پذیرد و نتایج آن در قالب سندی به نام گواهی انحصار وراثت صادر می گردد. این گواهی، سندی معتبر و لازم الاجرا است که مبنای تمامی اقدامات بعدی وراث در خصوص ترکه متوفی قرار می گیرد.

۱.۱. تعریف قانونی و حقوقی انحصار وراثت

از منظر حقوقی، انحصار وراثت به معنای مشخص کردن انحصاری وراث، طبقات و درجات آن ها و همچنین سهم الارث هر یک است. این تعیین هویت و تقسیم سهم الارث بر پایه قرابت نسبی، سببی و درجات تعیین شده در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران صورت می گیرد. گواهی انحصار وراثت، علاوه بر مشخص کردن وراث و سهم هر یک، شامل اطلاعاتی در مورد تاریخ فوت، محل فوت، و مشخصات متوفی نیز می شود که اعتبار قانونی آن را تکمیل می کند. این گواهی برای اثبات وراثت و حقوق مربوط به ارث، در تمامی مراجع دولتی و خصوصی قابل استناد است.

۱.۲. کاربردها و ضرورت گواهی انحصار وراثت

گواهی انحصار وراثت، کاربردهای بسیار وسیعی دارد و برای انجام تقریباً تمامی امور مرتبط با ترکه متوفی، ضروری است. از جمله مهمترین موارد ضرورت این گواهی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقسیم اموال: برای تقسیم قانونی و رسمی تمامی اموال منقول و غیرمنقول متوفی (مانند خودرو، وجه نقد، سهام، آپارتمان، زمین) بین وراث.
• انتقال سند: برای انتقال رسمی مالکیت املاک، خودرو، سهام و سایر دارایی های ثبتی متوفی به نام وراث در دفاتر اسناد رسمی و اداره ثبت.
• امور بانکی: برای برداشت وجوه سپرده شده در بانک ها، بستن حساب های متوفی، و یا انتقال آن ها به وراث.
• وصول مطالبات: برای مطالبه و دریافت بدهی هایی که اشخاص ثالث به متوفی داشته اند.
• تعیین تکلیف دیون: برای پرداخت بدهی های متوفی به اشخاص حقیقی و حقوقی از محل ترکه.
• پرداخت مالیات بر ارث: برای انجام مراحل مربوط به پرداخت مالیات بر ارث به سازمان امور مالیاتی کشور.
• دریافت حقوق بازنشستگی یا بیمه: برای دریافت مستمری، حقوق بازنشستگی و یا مبلغ بیمه عمر از سازمان های مربوطه.

در واقع، بدون داشتن این گواهی، وراث نمی توانند هیچ گونه اقدام قانونی و رسمی در خصوص دارایی ها و تعهدات متوفی انجام دهند و تمامی امور تا زمان صدور آن معلق خواهد ماند.

۱.۳. تفاوت حصر وراثت محدود و حصر وراثت نامحدود

انحصار وراثت به دو نوع کلی محدود و نامحدود تقسیم می شود که تفاوت اصلی آن ها در ارزش و حجم ترکه و در نتیجه، در پیچیدگی مراحل قانونی و زمان ببر بودن فرآیند است:

• حصر وراثت محدود: این نوع گواهی برای متوفیانی صادر می شود که مجموع ارزش خالص ترکه آن ها (پس از کسر دیون و وصایا) کمتر از مبلغی مشخص باشد (این مبلغ هر ساله توسط قوه قضائیه اعلام می شود و در سال ۱۴۰۳ مبلغ ۵۰ میلیون تومان است). در این حالت، نیازی به نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار نیست و فرآیند صدور گواهی سریع تر انجام می پذیرد.
• حصر وراثت نامحدود: برای متوفیانی که ارزش ترکه آن ها بیش از حد نصاب تعیین شده برای حصر وراثت محدود باشد، گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر می شود. در این موارد، پس از ثبت درخواست در شورای حل اختلاف، مرجع قضایی مکلف است یک آگهی یک نوبته در روزنامه کثیرالانتشار منتشر کند تا چنانچه اشخاص ذی نفع (مانند وراث دیگر، طلبکاران یا موصی لهم) اعتراضی به فهرست وراث یا اموال داشته باشند، ظرف مهلت قانونی (یک ماه) اعتراض خود را مطرح کنند. این مرحله انتشار آگهی، زمان صدور گواهی را افزایش می دهد.

انتخاب نوع درخواست (محدود یا نامحدود) بستگی به ارزش تخمینی ترکه متوفی دارد و در صورت عدم اطلاع دقیق از ارزش اموال، معمولاً درخواست حصر وراثت نامحدود توصیه می شود تا از بروز مشکلات حقوقی احتمالی در آینده جلوگیری شود.

۲. تحولات و سامانه های جدید: آیا انحصار وراثت کاملاً آنلاین شده است؟

پاسخ به این سوال که آیا انحصار وراثت کاملاً آنلاین شده است، قدری پیچیده است و بسته به تاریخ فوت متوفی، متفاوت خواهد بود. در سال های اخیر، قوه قضائیه و سازمان ثبت احوال کشور گام های مهمی در راستای الکترونیکی کردن خدمات حقوقی برداشته اند، اما لازم است تفاوت ها و محدودیت ها به دقت بررسی شوند.

۲.۱. شفاف سازی وضعیت کنونی (قبل از ۳ مرداد ۱۴۰۴)

برای متوفیانی که پیش از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ فوت کرده اند، فرآیند ثبت درخواست انحصار وراثت هنوز به طور کامل آنلاین نشده است. در این موارد، شورای حل اختلاف انحصار وراثت همچنان مرجع اصلی رسیدگی و صدور گواهی است. به این معنا که وراث (یا وکیل آن ها) پس از جمع آوری مدارک و تکمیل مراحل اولیه آنلاین، باید به صورت حضوری به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مراجعه کرده و دادخواست خود را ارائه دهند.

با این حال، بخش هایی از این فرآیند هیبریدی (ترکیبی از آنلاین و حضوری) شده اند که به کاهش مراجعات حضوری کمک می کنند:

• ثبت نام ثنا: تمامی وراث و افراد ذی نفع که قصد پیگیری امور قضایی را دارند، باید در سامانه ثنا (`sana.adliran.ir`) ثبت نام و احراز هویت شوند. ابلاغیه ها و مراحل پیگیری پرونده از طریق این سامانه انجام می پذیرد.
• دریافت گواهی فوت: امکان دریافت گواهی فوت الکترونیکی از طریق سامانه سازمان ثبت احوال (death.sabteahval.ir) فراهم شده است که نیاز به مراجعه حضوری به ثبت احوال برای این مدرک را از بین می برد.
• پیگیری ابلاغ: پس از صدور گواهی انحصار وراثت توسط شورای حل اختلاف، ابلاغ الکترونیکی آن از طریق سامانه ابلاغ الکترونیکی قضایی (`eblagh.adliran.ir`) انجام می شود.

این تسهیلات آنلاین، گرچه فرآیند را ساده تر کرده اند، اما به هیچ وجه جایگزین مراجعه به شورای حل اختلاف برای ثبت درخواست گواهی انحصار وراثت و تشکیل پرونده نیستند.

۲.۲. معرفی سامانه verasat.ncr.ir و آغاز به کار از ۳ مرداد ۱۴۰۴

یکی از مهمترین تحولات در زمینه انحصار وراثت، راه اندازی سامانه انحصار وراثت verasat.ncr.ir است که بر اساس بند (ث) ماده (۱۱۳) قانون برنامه پنج ساله هفتم توسعه، از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرده است.

هدف اصلی این سامانه، صدور گواهی انحصار وراثت خودکار و کاملاً الکترونیکی برای متوفیانی است که پس از این تاریخ فوت می کنند. این بدان معناست که برای این دسته از متوفیان، وراث نیازی به ثبت هیچ گونه درخواستی، چه حضوری و چه آنلاین، نخواهند داشت. سازمان ثبت احوال کشور، با همکاری قوه قضائیه، پس از ثبت رسمی فوت، به صورت خودکار فرآیند تعیین وراث و صدور گواهی را آغاز می کند.

مدت زمان صدور این گواهی به صورت خودکار، معمولاً ۲۰ روز پس از ثبت رسمی فوت متوفی اعلام شده است. وراث پس از دریافت پیامک اطلاع رسانی، می توانند با مراجعه به سامانه verasat.ncr.ir، از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند یا سامانه ثنا، نسبت به مشاهده، دانلود و چاپ گواهی الکترونیکی خود اقدام نمایند. این سامانه همچنین قابلیت محاسبه سهم الارث آنلاین هر وارث را با در نظر گرفتن موارد حقوقی مانند حجب، موانع ارث و وجود وصیت نامه رسمی فراهم می کند.

۲.۳. نقش سامانه sahim.sabteahval.ir برای متوفیان پیش از ۳ مرداد ۱۴۰۴

در کنار سامانه verasat.ncr.ir، سامانه دیگری نیز با نام سامانه سهیم ثبت احوال به نشانی sahim.sabteahval.ir معرفی شده است. این سامانه عمدتاً برای متوفیانی که پیش از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ فوت کرده اند، نقش ثبت درخواست انحصار وراثت اولیه را ایفا می کند.

هدف از سامانه sahim.sabteahval.ir، جمع آوری اطلاعات اولیه و مدارک مورد نیاز به صورت الکترونیکی است تا پرونده ای مجازی برای متوفی و وراث او تشکیل شود. با این حال، باید تأکید کرد که ثبت درخواست در سامانه سهیم، جایگزین مراجعه حضوری به شورای حل اختلاف نیست. بلکه این مرحله، پیش نیازی برای تشکیل پرونده در شورای حل اختلاف به شمار می رود. وراث پس از ثبت اطلاعات در سامانه سهیم و دریافت کد پیگیری، همچنان باید با در دست داشتن مدارک لازم به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مراجعه کرده و مراحل نهایی پرونده را طی کنند. این سامانه به کاهش برخی از مراحل کاغذی و تسریع در بررسی اولیه کمک می کند، اما فرآیند صدور گواهی نهایی همچنان از طریق مراجع قضایی (شورای حل اختلاف) صورت می گیرد.

۳. راهنمای گام به گام ثبت درخواست انحصار وراثت برای متوفیان پیش از ۳ مرداد ۱۴۰۴ (روش فعلی/هیبریدی)

برای وراث متوفیانی که پیش از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ فوت کرده اند، فرآیند ثبت درخواست انحصار وراثت ترکیبی از اقدامات آنلاین و حضوری است. در ادامه به تشریح گام های اصلی این فرآیند پرداخته می شود:

۳.۱. گام اول: ثبت نام و احراز هویت در سامانه ثنا (`sana.adliran.ir`)

ثبت نام در سامانه ثنا، نقطه آغازین و یکی از مهمترین مراحل برای پیگیری امور قضایی، از جمله انحصار وراثت است. این سامانه امکان دریافت ابلاغیه های قضایی را به صورت الکترونیکی فراهم می کند و برای تمامی وراث ضروری است.

چرا ثبت نام ثنا اولین و مهمترین گام است؟

سامانه ثنا پل ارتباطی شما با دستگاه قضا است. تمامی ابلاغیه ها، اخطاریه ها، و اطلاعات مربوط به پرونده انحصار وراثت شما از طریق این سامانه ارسال می شود. بدون ثبت نام در ثنا، امکان پیگیری صحیح و به موقع پرونده وجود ندارد و ممکن است از مراحل مهم آن بی خبر بمانید.

راهنمای مراحل ثبت نام آنلاین و احراز هویت الکترونیکی (یا مراجعه به دفاتر):

1. ورود به سامانه: ابتدا به نشانی sana.adliran.ir مراجعه کنید.
2. ثبت نام اولیه: گزینه ثبت نام برخط شخص حقیقی را انتخاب و اطلاعات اولیه شامل کد ملی، تاریخ تولد و شماره سریال شناسنامه را وارد نمایید. سپس اطلاعات هویتی و آدرس پستی خود را با دقت تکمیل کنید.
3. احراز هویت: پس از ثبت نام اولیه، می توانید از طریق اپلیکیشن های موبایل یا پلتفرم های احراز هویت الکترونیکی مورد تأیید قوه قضائیه، احراز هویت خود را به صورت غیرحضوری انجام دهید. در این مرحله، معمولاً از طریق یک تماس تصویری کوتاه و ارائه مدارک شناسایی، هویت شما تأیید می شود. در صورت عدم امکان احراز هویت آنلاین، می توانید با مراجعه حضوری به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، این مرحله را تکمیل نمایید.

پس از اتمام موفقیت آمیز مراحل ثبت نام و احراز هویت، یک نام کاربری (کد ملی) و رمز عبور شخصی (کد ثنا) به شما اختصاص داده خواهد شد که باید آن را نزد خود محفوظ نگه دارید.

۳.۲. گام دوم: جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم

جمع آوری دقیق و کامل مدارک، از ارکان اصلی سرعت بخشیدن به فرآیند انحصار وراثت است. هرگونه نقص در مدارک می تواند موجب تأخیر و نیاز به مراجعات مکرر شود.

۳.۲.۱. جدول کامل مدارک ضروری با توضیحات:

مدرک	توضیحات و نکات مهم
گواهی فوت متوفی	این گواهی توسط اداره ثبت احوال صادر می شود. امکان دریافت گواهی فوت الکترونیکی از طریق سامانه death.sabteahval.ir با وارد کردن کد ملی متوفی و تاریخ فوت وجود دارد.
شناسنامه و کارت ملی متوفی	اصل و کپی تمامی صفحات شناسنامه و کارت ملی متوفی. این مدارک برای احراز هویت و وضعیت فوت ضروری هستند.
شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث	اصل و کپی (یا برابر اصل شده) شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث قانونی. تأکید می شود که حضور تمامی وراث در فرآیند یا وجود وکالت نامه رسمی از آن ها برای انجام امور ضروری است.
عقدنامه دائم (در صورت وجود همسر متوفی)	اصل و کپی عقدنامه رسمی متوفی (در صورت متأهل بودن) برای احراز رابطه زوجیت و تعیین سهم الارث همسر.
استشهادیه محضری	فرم مخصوص استشهادیه انحصار وراثت که باید توسط دو شاهد (که متوفی و وراث را بشناسند و با آن ها خویشاوند نباشند) در دفتر اسناد رسمی گواهی امضا شود. شهود باید همراه با شناسنامه و کارت ملی خود در دفترخانه حاضر شوند. محتوای استشهادیه باید شامل مشخصات کامل متوفی و تمامی وراث باشد.
وصیت نامه رسمی یا عادی (در صورت وجود)	اگر متوفی وصیت نامه ای (رسمی، سری یا خودنوشت) داشته باشد، باید به شورای حل اختلاف ارائه شود تا مطابق با آن، سهم الارث و موارد وصیت تعیین تکلیف گردد. وصیت نامه های رسمی از اعتبار بالاتری برخوردارند.
استعلام مالیات بر ارث (در صورت نیاز و بسته به تاریخ فوت و میزان ماترک)	برای متوفیانی که پیش از سال ۱۳۹۵ فوت کرده اند، استعلام و تسویه مالیات بر ارث از اداره امور مالیاتی ضروری است. برای متوفیان پس از این تاریخ، نیازی به اخذ گواهی مجزای مالیات بر ارث نیست، اما اطلاع رسانی به اداره مالیات جهت تشکیل پرونده مالیاتی ضروری است.

نکات مهم در مورد برابر اصل کردن مدارک و لزوم کامل بودن آن ها: تمامی کپی مدارک باید توسط مراجع ذی صلاح (مانند دفاتر اسناد رسمی یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی) برابر اصل شوند. اطمینان حاصل کنید که تمامی مدارک فوق به صورت کامل و بدون نقص جمع آوری شده اند، زیرا نقص حتی یک مدرک می تواند منجر به رد درخواست و تأخیر در پرونده شود.

۳.۳. گام سوم: تنظیم دادخواست و ثبت اولیه در سامانه سهیم (در صورت نیاز) و سپس مراجعه به شورای حل اختلاف

پس از آماده سازی مدارک و ثبت نام در ثنا، نوبت به تنظیم دادخواست و ثبت نهایی درخواست می رسد.

راهنمای تنظیم فرم دادخواست انحصار وراثت:

دادخواست ثبت درخواست انحصار وراثت باید شامل اطلاعات دقیق متوفی (نام، نام خانوادگی، کد ملی، تاریخ و محل فوت)، مشخصات کامل تمامی وراث (نام، نام خانوادگی، کد ملی، نسبت با متوفی، آدرس پستی)، و درخواست صدور گواهی انحصار وراثت باشد. فرم های استاندارد دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا سایت های حقوقی معتبر موجود است. در این فرم، معمولاً لازم است ارزش تقریبی ترکه نیز (برای تعیین حصر وراثت محدود یا نامحدود) قید شود.

شرح مختصر نحوه ثبت درخواست در سامانه sahim.sabteahval.ir (اگر لازم باشد):

همانطور که پیش تر اشاره شد، سامانه سهیم (sahim.sabteahval.ir) برای متوفیان پیش از ۳ مرداد ۱۴۰۴، امکان ثبت درخواست اولیه انحصار وراثت را فراهم می کند. وراث می توانند با ورود به این سامانه و وارد کردن اطلاعات متوفی و وراث، مدارک مورد نیاز را بارگذاری کنند. این مرحله یک پیش ثبت نام محسوب می شود و به سازمان ثبت احوال کمک می کند تا اطلاعات اولیه را جمع آوری و برای مراحل بعدی آماده کند.

مهمترین نکته این است که ثبت درخواست در سامانه سهیم، جایگزین مراجعه حضوری به شورای حل اختلاف نیست و صرفاً مرحله ای جهت تسهیل فرآیند اولیه است. پس از تکمیل این مرحله، وراث باید برای تشکیل پرونده نهایی به شورای حل اختلاف مراجعه کنند.

اهمیت مراجعه به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی:

برای ثبت درخواست گواهی انحصار وراثت، وراث باید به شورای حل اختلاف حوزه ای مراجعه کنند که متوفی در زمان فوت، آخرین محل اقامت دائمی خود را در آنجا داشته است. این امر مطابق با قوانین آیین دادرسی مدنی است.

نحوه تشکیل پرونده و ارائه مدارک به شورای حل اختلاف:

پس از تنظیم دادخواست و جمع آوری مدارک، به همراه اصل و کپی تمامی مدارک به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست را ثبت کنید. دفاتر خدمات قضایی پس از بررسی مدارک و ثبت دادخواست، آن را به شورای حل اختلاف صالح ارجاع می دهند. سپس، با در دست داشتن کد رهگیری و مدارک، باید به شعبه مربوطه در شورای حل اختلاف مراجعه و پرونده را تشکیل دهید. در این مرحله، تمامی مدارک توسط کارشناس شورای حل اختلاف بررسی و تأیید می شود.

نکات مربوط به نشر آگهی در روزنامه (در موارد حصر وراثت نامحدود):

اگر درخواست شما از نوع حصر وراثت نامحدود باشد (ارزش ترکه بیش از حد نصاب قانونی)، شورای حل اختلاف دستور انتشار یک نوبت آگهی در روزنامه کثیرالانتشار را صادر می کند. هدف از این آگهی، اطلاع رسانی عمومی به سایر اشخاص ذی نفع است تا چنانچه ادعایی (مانند وراثت، طلب یا وصایت) دارند، ظرف مدت یک ماه از تاریخ انتشار آگهی به شورای حل اختلاف مراجعه و اعتراض خود را ثبت کنند. پس از انقضای این مدت و در صورت عدم اعتراض، گواهی انحصار وراثت صادر خواهد شد. هزینه های مربوط به نشر آگهی بر عهده متقاضی است.

۳.۴. گام چهارم: پیگیری پرونده و دریافت گواهی انحصار وراثت

پس از ثبت دادخواست و تشکیل پرونده، مرحله پیگیری و دریافت گواهی آغاز می شود.

نحوه پیگیری وضعیت پرونده از طریق سامانه ثنا یا شورای حل اختلاف:

وضعیت پرونده خود را می توانید از طریق سامانه ثنا و با وارد کردن کد ملی و رمز شخصی خود پیگیری کنید. ابلاغیه های مربوط به زمان تشکیل جلسه، نیاز به ارائه مدارک بیشتر، یا تاریخ صدور گواهی از این طریق به شما اطلاع داده خواهد شد. همچنین می توانید به صورت حضوری با مراجعه به شعبه شورای حل اختلاف مربوطه، از وضعیت پرونده خود مطلع شوید.

مدت زمان تقریبی صدور گواهی (با تفکیک محدود و نامحدود):

• حصر وراثت محدود: معمولاً پس از تکمیل مدارک و ثبت دادخواست، گواهی انحصار وراثت محدود در مدت زمان ۲ تا ۴ هفته صادر می شود.
• حصر وراثت نامحدود: به دلیل نیاز به انتشار آگهی در روزنامه و انتظار برای مهلت اعتراض (یک ماه)، صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود ممکن است حدود ۲ تا ۳ ماه زمان ببرد.

این زمان بندی ها تقریبی هستند و ممکن است بسته به حجم کاری شورای حل اختلاف، کامل بودن مدارک و پیچیدگی های احتمالی پرونده، متغیر باشند.

نحوه دریافت گواهی از شورای حل اختلاف:

پس از صدور گواهی، از طریق سامانه ثنا به شما اطلاع داده خواهد شد. می توانید با مراجعه به شورای حل اختلاف و ارائه مدارک شناسایی، نسخه اصلی گواهی انحصار وراثت را دریافت کنید. همچنین، همانطور که اشاره شد، نسخه الکترونیکی آن در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی قابل دسترسی و چاپ است که دارای اعتبار قانونی است.

۴. راهنمای دریافت گواهی انحصار وراثت برای متوفیان پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴ (روش خودکار و آنلاین)

برای متوفیانی که پس از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ فوت کرده اند، فرآیند ثبت درخواست انحصار وراثت به کلی متحول شده و به صورت خودکار و آنلاین انجام می پذیرد. این تغییر با هدف کاهش کاغذبازی، تسریع در امور و افزایش دقت در تعیین وراث صورت گرفته است.

۴.۱. نحوه صدور خودکار گواهی انحصار وراثت

بر اساس قانون برنامه پنج ساله هفتم توسعه، از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴، سازمان ثبت احوال کشور و قوه قضائیه وظیفه دارند تا گواهی انحصار وراثت را به صورت کاملاً خودکار و بدون نیاز به هیچ گونه درخواست یا مراجعه حضوری از سوی وراث صادر کنند.

• فرآیند کاملاً خودکار و بدون نیاز به درخواست وراث: پس از ثبت رسمی فوت متوفی در سازمان ثبت احوال، این سازمان به صورت سیستمی و با بهره گیری از اطلاعات موجود در پایگاه داده های خود (مانند اطلاعات هویتی وراث و نسبت های خانوادگی)، فرآیند شناسایی و تعیین وراث را آغاز می کند. نیازی به پر کردن فرم، ارائه مدارک یا مراجعه به دفاتر خدمات قضایی نیست.
• زمان بندی صدور (۲۰ روز پس از ثبت رسمی فوت): طبق اعلام رسمی، گواهی انحصار وراثت ظرف مدت ۲۰ روز کاری پس از ثبت رسمی فوت متوفی، به صورت خودکار صادر خواهد شد. این زمان بندی به وراث کمک می کند تا با برنامه ریزی دقیق تر، امور مربوط به ترکه را پیگیری کنند.
• نقش سازمان ثبت احوال و قوه قضاییه: در این روش، سازمان ثبت احوال مسئولیت اصلی جمع آوری اطلاعات اولیه و تأیید هویت وراث را بر عهده دارد. سپس، این اطلاعات برای تأیید نهایی و صدور گواهی به قوه قضائیه ارسال می شود. این همکاری بین دو نهاد، صحت و اعتبار قانونی گواهی صادر شده را تضمین می کند.

۴.۲. نحوه ورود به سامانه verasat.ncr.ir و مشاهده/دریافت گواهی

پس از صدور خودکار گواهی، وراث می توانند از طریق سامانه verasat.ncr.ir به آن دسترسی پیدا کنند.

راهنمای گام به گام ورود به سامانه:

1. دریافت پیامک اطلاع رسانی: پس از صدور گواهی، پیامکی حاوی اطلاعات مربوط به صدور گواهی و نحوه دسترسی به آن به شماره تلفن همراه وراث (که در سامانه ثنا ثبت شده است) ارسال خواهد شد.
2. مراجعه به سامانه: به نشانی verasat.ncr.ir مراجعه کنید.
3. احراز هویت: برای ورود به سامانه، باید از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند یا سامانه ثنا احراز هویت شوید. این مرحله از طریق وارد کردن کد ملی و رمز عبور شخصی (کد ثنا) یا با استفاده از شماره تلفن همراه و دریافت رمز یکبار مصرف انجام می پذیرد.
4. مشاهده و دریافت گواهی: پس از ورود موفقیت آمیز، می توانید گواهی انحصار وراثت الکترونیکی را مشاهده، دانلود و در صورت نیاز چاپ کنید. این نسخه چاپی دارای اعتبار قانونی کامل است و نیازی به برابر اصل کردن ندارد.

(در اینجا می توان به نیاز به تصاویر گام به گام از مراحل ورود به سامانه و مشاهده گواهی اشاره کرد.)

۴.۳. نحوه محاسبه سهم الارث در سامانه

یکی از قابلیت های مهم سامانه verasat.ncr.ir، امکان مشاهده جزئیات محاسبه سهم الارث هر یک از وراث است.

این سامانه با در نظر گرفتن قوانین ارث، شامل طبقات و درجات وراث (طبقه اول: پدر، مادر، اولاد و اولاد اولاد؛ طبقه دوم: اجداد و خواهر و برادر و اولاد آن ها؛ طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن ها)، قواعد حجب (محروم شدن وارث نزدیک تر توسط وارث دورتر)، موانع ارث (مانند قتل عمد یا کفر)، و همچنین وجود یا عدم وجود وصیت نامه رسمی، سهم دقیق هر وارث را محاسبه و نمایش می دهد. این قابلیت شفافیت بالایی را در تقسیم ارث ایجاد می کند و از بروز اختلافات احتمالی در مورد سهم الارث جلوگیری می نماید.

۵. نکات مهم حقوقی و عملی در مورد انحصار وراثت

فرآیند ثبت درخواست انحصار وراثت، علاوه بر مراحل اداری، دارای ابعاد حقوقی و عملیاتی مهمی است که آگاهی از آن ها می تواند به وراث در پیمودن این مسیر کمک شایانی کند.

۵.۱. هزینه انحصار وراثت

بر خلاف تصور برخی، انحصار وراثت خود هزینه دادرسی بالایی ندارد. هزینه ها عمدتاً شامل موارد جانبی می شود:

• هزینه دادرسی: هزینه دادرسی درخواست گواهی انحصار وراثت بسیار ناچیز است و در حدود چند ده هزار تومان (برای سال ۱۴۰۳) می باشد.
• هزینه آگهی: در موارد حصر وراثت نامحدود، هزینه انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار بر عهده وراث است که بسته به روزنامه و میزان متن آگهی، متغیر خواهد بود.
• هزینه های دفاتر اسناد رسمی: هزینه گواهی امضای استشهادیه محضری و همچنین هزینه های برابر اصل کردن مدارک در دفاتر اسناد رسمی.
• هزینه های دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: هزینه ثبت دادخواست و اسکن مدارک.
• هزینه ثبت نام ثنا: در صورت نیاز به احراز هویت حضوری در دفاتر خدمات قضایی، هزینه ای جزئی بابت خدمات دریافت می شود.

بنابراین، هزینه انحصار وراثت در مجموع معمولاً مبلغ گزافی نیست و نباید با مالیات بر ارث (که درصد مشخصی از ارزش ترکه است) اشتباه گرفته شود.

۵.۲. مدت زمان صدور گواهی

مدت زمان صدور انحصار وراثت، بسته به نوع آن و تاریخ فوت متوفی، متفاوت است:

• روش حضوری/هیبریدی (متوفیان قبل از ۳ مرداد ۱۴۰۴):
  • حصر وراثت محدود: معمولاً ۲ تا ۴ هفته.
  • حصر وراثت نامحدود: به دلیل نیاز به انتشار آگهی و مهلت اعتراض، حدود ۲ تا ۳ ماه.
• روش خودکار و آنلاین (متوفیان پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴):
  • گواهی انحصار وراثت خودکار از طریق سامانه verasat.ncr.ir: ۲۰ روز پس از ثبت رسمی فوت.

این زمان بندی ها حدودی هستند و ممکن است عوامل دیگری مانند حجم پرونده ها در شورای حل اختلاف، کامل بودن مدارک و همکاری وراث نیز در آن تأثیرگذار باشند.

۵.۳. اعتراض به گواهی انحصار وراثت

امکان اعتراض به گواهی انحصار وراثت، یک حق قانونی برای اشخاص ذی نفع است تا در صورت وجود اشتباه یا نقص در گواهی صادر شده، حقوق خود را پیگیری کنند.

• دلایل موجه برای اعتراض:
  • عدم ذکر یکی از وراث قانونی یا ذکر اشتباه در تعداد وراث.
  • اشتباه در تعیین سهم الارث وراث.
  • وجود وصیت نامه جدید یا وصیت نامه ای که مورد بی توجهی قرار گرفته است.
  • فقدان صلاحیت شورای حل اختلاف در صدور گواهی (مثلاً عدم رعایت محل اقامت متوفی).
  • تغییر در طبقات و درجات وراث.
• مهلت قانونی اعتراض: مهلت اعتراض به گواهی انحصار وراثت برای اشخاص ذی نفع، معمولاً ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ یا انتشار گواهی است. در موارد خاص و با ارائه دلایل موجه (مانند عدم اطلاع از فوت یا عدم اطلاع از صدور گواهی)، ممکن است این مهلت با تأیید مرجع قضایی تمدید شود.
• مراجع رسیدگی به اعتراض:
  • هیئت حل اختلاف ثبت احوال: برای اعتراض به گواهی های صادر شده از طریق سامانه verasat.ncr.ir (برای فوت های پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴).
  • شورای حل اختلاف: برای اعتراض به گواهی های صادر شده از طریق شورای حل اختلاف (برای فوت های قبل از ۳ مرداد ۱۴۰۴) یا به دلیل سایر اشتباهات قضایی.
• مراحل پیگیری اعتراض: اعتراض باید به صورت کتبی و مستند به دلایل و مدارک معتبر، به مرجع ذی صلاح تقدیم شود. سپس مرجع مربوطه به اعتراض رسیدگی کرده و در صورت وارد دانستن آن، گواهی قبلی را ابطال و گواهی جدیدی صادر می کند.

۵.۴. مشکلات رایج و راه حل ها

در مسیر ثبت درخواست انحصار وراثت، ممکن است با چالش هایی مواجه شوید که آگاهی از راه حل آن ها می تواند مفید باشد:

• نقص مدارک: رایج ترین مشکل، نقص در مدارک است. همواره اطمینان حاصل کنید که تمامی مدارک لازم به صورت کامل و برابر اصل شده ارائه شده اند. در صورت وجود نقص، فوراً نسبت به تکمیل آن اقدام کنید.
• عدم همکاری وراث: گاهی اوقات یکی از وراث به دلایل مختلف (مانند اختلاف خانوادگی یا عدم تمایل) در فرآیند انحصار وراثت همکاری نمی کند. در چنین مواردی، سایر وراث می توانند درخواست گواهی انحصار وراثت را به تنهایی ارائه دهند و نیازی به حضور یا امضای تمامی وراث نیست. البته، در نهایت سهم الارث آن وارث نیز تعیین شده و به او ابلاغ می شود.
• اختلافات خانوادگی: اختلافات شدید بین وراث می تواند فرآیند را طولانی و پیچیده کند. در این شرایط، مراجعه به وکیل و یا میانجی گری خانوادگی توصیه می شود.

۵.۴.۱. چه زمانی به وکیل انحصار وراثت نیاز داریم؟ (نقش وکیل)

اگرچه فرآیند انحصار وراثت به نظر ساده می رسد، اما در موارد زیر کمک یک وکیل انحصار وراثت متخصص می تواند بسیار مفید باشد:

• پیچیدگی ترکه (اموال متعدد، دیون سنگین، اموال در کشورهای خارجی).
• وجود اختلافات جدی بین وراث.
• عدم دسترسی به یکی از وراث یا عدم همکاری آن ها.
• وجود وصیت نامه های مبهم یا متعدد.
• عدم آگاهی وراث از قوانین و مراحل حقوقی.
• عدم تمایل به صرف زمان برای پیگیری امور اداری.

وکیل می تواند تمامی مراحل از جمع آوری مدارک و تنظیم دادخواست تا پیگیری در شورای حل اختلاف و حتی اعتراض به گواهی انحصار وراثت را به نیابت از وراث انجام دهد و با دانش حقوقی خود، از بروز اشتباهات احتمالی و طولانی شدن فرآیند جلوگیری کند. همچنین، وکیل می تواند در بحث تقسیم ارث آنلاین و محاسبه سهم الارث در سامانه های جدید نیز مشاوره تخصصی ارائه دهد.

انتخاب وکیل متخصص می تواند در زمان و هزینه شما صرفه جویی کرده و اطمینان از صحت و درستی مراحل قانونی را به ارمغان آورد.

نتیجه گیری

فرآیند ثبت درخواست انحصار وراثت، چه به روش سنتی و چه با بهره گیری از سامانه های نوین الکترونیکی، یک گام حقوقی غیر قابل انکار برای وراث است. درک دقیق جزئیات و تفاوت های این فرآیند قبل و بعد از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴، از اهمیت حیاتی برخوردار است. برای متوفیان پیش از این تاریخ، رویکرد هیبریدی که شامل ثبت آنلاین اولیه (از طریق سامانه سهیم) و مراجعه حضوری به شورای حل اختلاف است، همچنان مسیر اصلی محسوب می شود. در مقابل، برای متوفیان پس از ۳ مرداد ۱۴۰۴، سامانه verasat.ncr.ir و صدور گواهی انحصار وراثت خودکار، انقلابی در این فرآیند ایجاد کرده و آن را به طور کامل آنلاین و بدون نیاز به درخواست وراث انجام می دهد.

اطلاع از مدارک لازم، هزینه ها و مدت زمان صدور گواهی، و همچنین آگاهی از حقوق قانونی در زمینه اعتراض به گواهی انحصار وراثت، به وراث کمک می کند تا با آمادگی کامل و بدون سردرگمی، این مسیر را طی کنند. در موارد پیچیده یا وجود اختلافات، بهره گیری از خدمات یک وکیل متخصص می تواند راهگشا باشد. با پیگیری دقیق مراحل و استفاده از منابع اطلاعاتی معتبر، وراث می توانند از حقوق قانونی خود اطمینان حاصل کرده و امور مربوط به ترکه را در سریع ترین زمان و با کمترین دغدغه به سرانجام رسانند.