تغییر مرزهای ژئوپلیتیکی در قفقاز، خط قرمز ایران

تحولات قفقاز جنوبی با توجه به اهمیت راهبردی و ژئوپلیتیک این منطقه نه‌تنها برای کشورهای همسایه و منطقه مهم و حیاتی است، بلکه در ابعاد بین‌المللی مورد توجه بازیگران فرامنطقه‌ای است که درصدد ایجاد بحران و چالش هستند که منافع کشورها و همکاری‌های راهبردی را با خطر مواجه می‌کند،؛ به همین دلیل هوشیاری و همراهی کشورهای منطقه قفقاز می‌تواند مانع از هرگونه توطئه و خدشه‌ای در مراودات کشورهای منطقه باشد.

منطقه قفقاز جنوبی برای تمامی کشورهای همسایه از لحاظ ژئوپلیتیکی حائز اهمیت و هر مساله‌ای که به منافع کشورها را به خطر اندازد قطعا واکنش‌ کشور هدف را در بردارد. جمهوری اسلامی ایران به دلیل ارتباطات دوجانبه با کشورهای منطقه و داشتن منافعی در این حوزه به لحاظ امنیتی، سیاسی و اقتصادی طبیعتا حساسیت خاصی درباره تحولات قفقاز دارد. 

اخیرا اظهاراتی از سوی روسیه درباره کریدوری که جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند، مطرح شد؛ اگرچه مخاطب این موضوع طرف ارمنستانی بوده اما ایران تاکید کرد که تنش در منطقه خلاف منافع کشورها و مانعی برای همکاری‌های منطقه‌ای است. 

تنش در منطقه خلاف منافع کشورها

«مهدی سبحانی» سفیر ایران در ایروان با تاکید بر این‌که تمام رفع انسداد مرزها باید تحت حاکمیت ملی و سرزمینی ارمنستان باشد، گفت: خواب‌ها و رویاها در ارتباط با موضوعاتی مانند حتی زنگزور هیچ وقت تعبیر نخواهد شد. 

این دیپلمات کشورمان همچنین درباره نماینده‌ای از کشور ثالث برای کنترل روند این مساله نیز اظهار کرد: این موضوع را دولت ارمنستان به طور مشخص اعلام کرده است. ما طرفدار این هستیم که تمام کنترل‌ها و نظارت‌ها توسط دولت ارمنستان و حاکمیت این کشور باشد. 

همچنین «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران با تاکید بر این‌که «صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای تنها یک اولویت نیست، بلکه یکی از استوانه‌های امنیت ملی ماست»، خاطرنشان کرد: هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز  به شمار می‌رود.

مرزی که هیچ نیرویی نمی‌تواند آن را قطع کند

تغییرناپذیری مرزهای ژئوپلیتیکی در قفقاز از جمله تاکیدات و خط قرمز ایران محسوب می‌شود، هرگونه تغییر یا تهدیدی علیه منافع بلندمدت و میان‌مدت ایران حتما با واکنش مواجه شده و مساله‌ای نیست که به سادگی از آن عبور کند.

ایران معتقد است این مرزها تاریخی و سابقه چندین هزار ساله دارد و در صورتی که کریدور یا راه مواصلاتی با هر عنوان در این منطقه ایجاد شود، مسیر ایران به سمت ارمنستان و منطقه اوراسیا و اروپا را قطع کرده و با مشکلاتی مواجه می‌کند. این مساله بارها در دیداری که مقامات ایرانی با مقامات کشورهای همسایه در حوزه قفقاز داشته‌اند، مورد تاکید قرار گرفته است. 

در دیداری که «آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان با سفیر ایران در ایروان داشت، تاکید کرد که مرز ارمنستان و ایران، مرز صلح و دوستی است و هیچ نیرویی نمی‌تواند آن را قطع کند. 

سبحانی نیز بر موضع جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تغییر ناپذیری مرزهای بین‌المللی و مخالفت با هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی تاکید کرده و حمایت از تمامیت ارضی همسایگان را مورد توجه قرار داد. 

با توجه به مباحث مطرح شده و اظهارات مقام ارمنستانی و همچنین تاکیدی که مقامات جمهوری اسلامی ایران در موضوع ایجاد کریدور در خاک این کشور داشتند، مقامات ارمنستان از جمهوری اسلامی ایران به دلیل مخالفت با کریدور زمینی از طریق ارمنستان تشکر کردند. 

امکان کنترل یک کشور در بخشی از خاک کشور دیگر وحود ندارد

«برهان حشمتی» کارشناس مسائل قفقاز در گفت‌وگو با آیت البرز درباره تحولات اخیر مربوط به قفقاز جنوبی اظهار کرد: مواضع رسمی اعلام شده از سوی جمهوری اسلامی ایران، منطقی‌ترین رویکرد در ارتباط با کنترل راه‌های مواصلاتی و اراضی کشور است و باید هر کشوری این حق و مسئولیت را بپذیرد که خود از اراضی تحت حاکمیتش محافظت کرده و اجازه ندهد کشوری از اراضی آن علیه کشور دیگر استفاده کند این مساله در مورد راه‌های مواصلاتی و کریدورهای حمل و نقل مصداق دارد.

او افزود: کریدوری که جمهوری آذربایجان، ترکیه، انگلیس و غرب و وابستگان‌شان در جنوب ارمنستان به دنبال آن هستند، ماهیتا اگر ژئوپلیتیک منطقه را به‌هم بریزد موجب استفاده از اراضی ارمنستان علیه ایران و قطع ارتباط با ایروان و اوراسیا می‌شود، به همین دلیل ایران همان‌طور که بارها تاکید کرده با این مساله به شدت مخالف است. 

این کارشناس مسائل قفقاز همچنین بیان کرد: بنابراین هر راهی که ایجاد شود، کشور مربوطه باید این اقتدار و مسئولیت را داشته باشد که کنترل آن را به عهده بگیرد. در حال حاضر موضوعاتی مانند کنترل این مسیرها توسط یک شرکت خصوصی بین‌المللی را هم مطرح کرده‌اند اما قطعا این موضوع از نظر ارمنستان هم قابل قبول نیست که بخشی از حاکمیت خود را به کشور دیگری دهد.

حشمتی یادآور شد: سابقه شرکت خصوصی امنیتی مشخص است، پیش از این در عراق هم این کار را انجام دادند و چه جرم و جنایت‌هایی که اتفاق نیفتاد. طرح این موضوعات پوششی برای ناتو، وزارت دفاع آمریکا و دیگران است. با هر عنوان یا اسمی نمی‌توانند کشورهای همسایه را فریب دهند. به نظر می‌رسد طرح این مساله پوششی برای دسیسه امنیتی ضدایرانی است که با عنوان تغییرات ژئوپلیتیکی مطرح شده و حتما باید با آن مخالفت کرد. 

او خاطرنشان کرد: ارمنستان هم به هیچ وجه نمی‌خواهد بخشی از کریدور از خاک این کشور بگذرد و به لحاظ حقوقی و سیاسی هم امکان کنترل یک کشور در بخشی از خاک کشور دیگر وحود ندارد.

استقبال ایران از گسترش و توسعه راه‌های مواصلاتی

«نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان هم با اشاره به بیانیه ۹ نوامبر که پس از جنگ قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ امضا شد، تاکید کرد که «هیچ ماده‌ای وجود ندارد که بگوید به موجب آن، قلمرو ارمنستان توسط کشور دیگری کنترل شود.»

جمهوری اسلامی ایران با گسترش و توسعه راه‌های مواصلاتی که موجب تقویت همکاری‌های اقتصادی شود مخالفتی ندارد و آن را در جهت صلح‌، ثبات و امنیت مهم تلقی می‌کند. اما در شرایطی که ایجاد راه جدید و یا کریدور منافع کشور را به خطر مواجه کرده و منجر به تغییرات ژئوپلیتیکی شود، این اتفاق عبور از خط قرمز ایران بوده و با توجه به اهمیت که منطقه قفقاز جنوبی برای ایران دارد حتما واکنش و برخورد ایران را به دنبال خواهد داشت. 

با توجه به این که جنگ قره‌باغ به پایان رسیده و منطقه‌ای در شرایط صلح و ثبات قرار گرفته است، ایجاد تنش جدید میان کشورهای همسایه موجب عدم امنیت شده و بحران جدیدی را ایجاد خواهد کرد.

پایان خبر آیت البرز