چشم انداز سیاست خارجی ژاپن در سال 2024/ هفت چالشی که توکیو با آن دست و پنجه نرم می کند

رسول سلیمی: بر خلاف ارتقای قابل توجه موقعیت ژاپن در سطح ژیواستراتژیک جهانی، توکیو اخیراً شاهد کاهش قابل توجهی در عملکرد اقتصادی خود بوده و ناظران سیاسی دلایلی را به شرح زیر توضیح دادند:

1. کاهش وضعیت اقتصاد ژاپن در سطح جهانی: داده های منتشر شده در فوریه 2024، نشان داد که اقتصاد ژاپن در سه ماهه پایانی سال 2023 با کاهش تولید ناخالص داخلی به رتبه چهارم و بعد از آلمان رسیده است. تولید ناخالص داخلی اسمی ژاپن در سال2023، 4.2 تریلیون دلار بود، این در حالی است که این کشور در مقایسه با 4.5 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی آلمان، 1.9 درصد رشد داشته است. کارشناسان اقتصادی دلیل کاهش شدید ارزش ین ژاپن در برابر دلار امریکا را دلیل کاهش تولیدناخالص داخلی ژاپن عنوان کردند.

2. جمعیت کم: ژاپن نیز با مشکل جمعیت کم مواجه است، زیرا توکیو از نظر کمبود نیروی کار با کمبود جمعیت بیشتر از برلین رنج می برد و نرخ تولد پایین استمرار داشته است. این موضوع باعث شد تا اقتصاددانان انتظار داشته باشند شکاف بین اقتصادهای ژاپن و المان گسترش یابد. بر اساس یک مطالعه، نرخ زاد و ولد در آلمان به پایین ترین سطح خود در 15 سال گذشته رسیده است.

پژوهشگران بر این باورند که بحران های جهانی ممکن است در اتفاق افتادن این شرایط، دست کم به طور موقت، نقش داشته باشد. در همین راستا موسسه فدرال تحقیقات جمعیت آلمان اعلام کرد شاهد کاهش قابل توجه تعداد تولدهای زنده در سال 2023 بوده است که به پایین ترین میزان از سال 2009 رسیده است. بنابر آخرین آمار رسمی، میزان تولد در ژاپن در نیمه اول سال 2023 به پایین ترین حد خود رسید. آمار اولیه جمعیت شناختی منتشر شده از سوی وزارت بهداشت، کار و رفاه این کشور نشان می دهد که حدود 371 هزار تولد از ژانویه تا ژوین 2023 در ژاپن رخ داده است که کمترین رقم ثبت شده در نیمه اول سال است. این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل 3.6 درصد کمتر (13890 تولد کمتر) بوده است. این کمترین رقم ثبت شده از زمان در دسترس بودن داده های قابل مقایسه در سال 2000 است و دومین سال متوالی است که به زیر چهارصد هزار نفر کاهش می یابد.

3. تاثیر بر جایگاه بین المللی توکیو: اگر چه کاهش رتبه بندی جهانی اقتصاد ژاپن عمدتاً به دلیل کاهش ارزش ین ژاپن نسبت به دلار امریکا بود، اما این تاثیر قابل توجهی بر جایگاه ژاپن و درک نقش ان در سطح بین المللی داشته تا آنجا که محبوبیت نخست وزیر فومیو کیشیدا را هم در سال های اخیر به طور قابل توجهی کاهش داده است. به گفته صندوق بین المللی پول، تاثیر منفی افت رتبه ژاپن بر جایگاه بین المللی آن با پیش بینی پیشی گرفتن هند در سال 2026 و المان در سال 2027 از نظر تولید ناخالص داخلی از ژاپن، تشدید خواهد شد.

چالش های ژاپن در سال جدید میلادی

تلاش هر کشوری برای تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ تاثیرگذار در سیستم بین المللی فعلی مستلزم آن است که این کشور ازیک طرف توانایی های قدرت جامع خود را به حداکثر برساند و از سوی دیگر چالش ها و محدودیت هایی را که در مسیر دستیابی به این هدف با آن مواجه است، چه این چالش ها و محدودیت ها در محیط داخلی و چه در محیط خارجی از بین ببرد؛ بنابراین کشورهایی که صرفاً در حوزه های نظامی دارای برتری هایی هستند نمی توانند بدون تقویت قدرت اقتصادی و اجتماعی توان مقابله و هم آوردی با کشورهای دیگر را داشته باشند و به عنوان قدرت بزرگ شناخته شوند.

با نگاهی به ژاپن، این کشور از بسیاری از چالش ها و موانع عمده در تلاش برای صعود نسبت به سایر کشورها رنج می برد. این را می توان به شرح زیر نشان داد:

1. چالش ظهور چین: نقش و اعتبار رو به رشد چین در سیستم بین المللی فعلی یکی از چالش های عمده ای است که جاه طلبی های ژاپن را برای افزایش رتبه های جهانی در اقتصاد، محدود می کند. توکیو چین را به عنوان یک چالش استراتژیک بی سابقه برای امنیت ملی و یک نگرانی امنیتی منطقه ای می بیند. توکیو با توجه به اینکه چین چالش بزرگی برای ظهور خود است، برای رقابت با پکن در حوزه نفوذ خود در بسیاری از مناطق جهان، چه در اسیا، افریقا یا امریکای لاتین، تلاش کرده است.

2. ادامه تهدیدات امنیتی در اسیا: عوامل امنیتی بسیاری وجود دارد که نشان دهنده محدودیت بر جاه طلبی های ژاپن برای افزایش رتبه جهانی در اقتصاد است. از جمله محدودیت در تحرک اقتصادی ژاپن در قاره اسیا، زیرا تهدیدی برای امنیت ملی ان است، از جمله افزایش تنش ها در منطقه دریای چین جنوبی، ادامه بحران شبه جزیره کره بدون حل و فصل بحران وعلاوه بر بحران تایوان، همکاری های امنیتی و نظامی رو به رشد بین چین و روسیه و سایر چالش های مربوط به امنیت دریایی در منطقه از جمله مواردی است که ژاپن را با چالش های جدی مواجه کرده است.

3. تبدیل شدن به یک قدرت هسته ای: برخی موفقیت ژاپن در مواجهه با چالش های ناشی از چین، کره شمالی و روسیه را معضل عمده این کشور برای تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ می دانند که به داشتن انرژی هسته ای وابسته است. توانایی های هسته ای چین یک تهدید رو به رشد است، کره شمالی دارای زرادخانه رو به رشد سلاح های هسته ای و لحن تنش آفرین توام با خصومت و نافرمانی نسبت به همسایگان خود است و “چتر هسته ای” ایالات متحده که به ژاپن اجازه صلح و رفاه را تحت حمایت نظامی واشنگتن داده است، به طور فزاینده ای در حال فرسایش است.

4. چالش های عمیق داخلی: ژاپن همزمان با چالش های عمیق داخلی نیز مواجه است که ممکن است جاه طلبی خود را برای تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ در جهان امروز محدود کند، از جمله کاهش جمعیت، نابرابری رو به رشد در میان شهروندان ژاپنی و عدم تمایل رای دهندگان به شرکت در انتخابات که می تواند روز به روز این کشور را از معیارهای یک کشور دموکراتیک دور کند. به علاوه اینکه بزرگ ترین جمعیت سالخورده جهان، کاهش سریع تولد، بدهی های عمومی عظیم و بلایای طبیعی به طور فزاینده ای ناشی از تغییرات اب و هوایی، کاهش دستمزدها و بدتر شدن نابرابری درامد در جامعه بوده است و همه انها چالش های عمیق ریشه داری را ه ژاپن تحمیل کرده است.

در برآورد نهایی، می توان گفت که ژاپن دارای بسیاری از قابلیت ها و عناصر قدرت جامعی است که آن را در صفوف قدرت های بزرگ تاثیرگذار در سیستم بین المللی فعلی قرار می دهد، به ویژه باتوجه به دیدگاه ها و ایده های دیپلماتیک ارایه شده توسط نخست وزیر فعلی آن، فومیو کیشیدا که پیگیری آن منجر به تبدیل شدن ژاپن به یکی از قدرت های بین المللی بانفوذ در سطوح منطقه ای و جهانی شد. بااین حال، نفوذ مداوم ژاپن در صحنه جهانی با توانایی آن برای مقابله با بسیاری از محدودیت ها و چالش های خارجی و داخلی مرتبط است که ممکن است مانع از اجرای جاه طلبی های خود برای به عهده گرفتن موقعیت و نقشی مناسب در نظام بین الملل شود. در ردیف بالای این چالش ها ظهور چین، بی ثباتی امنیتی در آسیا و همچنین کاهش اقتصاد ژاپن قرار دارد که اصلاحات آن یکی از عوامل اصلی است که موقعیت آینده ژاپن را در جهان امروز تعیین خواهد کرد.

311213