تمام مهریه به زن تعلق می گیرد؟ | بررسی جامع قانونی
آیا تمام مهریه به زن تعلق میگیرد؟ بررسی جامع قوانین و شرایط مطالبه مهریه (آپدیت 1404)
بله، به محض عقد نکاح، تمامی مهریه حق قانونی زن می شود و به او تعلق می گیرد. اما قابلیت وصول و اجرای آن تابع شرایطی از جمله نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)، وضعیت مالی زوج، توانایی او در پرداخت، و همچنین رویه های قضایی جاری است که در این مقاله به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرد.
موضوع مهریه، از دیرباز یکی از چالش برانگیزترین مسائل در حوزه حقوق خانواده بوده و همواره ابهامات و پرسش های متعددی را در اذهان عمومی ایجاد کرده است. بسیاری بر این تصورند که تنها بخش کوچکی از مهریه قابل وصول است، یا در شرایط خاصی مانند خیانت، این حق ساقط می شود. درک صحیح از مفاهیم حقوقی مرتبط با مهریه، مانند تفاوت بین تعلق مهریه به عنوان یک حق مالی و قابلیت وصول آن در عمل، برای هر فردی که در شرف ازدواج است یا درگیر مسائل حقوقی مرتبط با آن شده، ضروری است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی، به بررسی دقیق ابعاد مختلف مهریه در قوانین جمهوری اسلامی ایران، با تاکید بر آخرین رویه های قضایی و تحولات مربوط به سال 1404 می پردازد تا تصویر کاملی از حقوق و تعهدات زوجین در این زمینه ارائه دهد.
مفهوم و ماهیت قانونی مهریه
مهریه، که در قانون مدنی ایران با عنوان مهر شناخته می شود، یک حق مالی است که به موجب عقد نکاح دائم یا موقت، به زن تعلق می گیرد. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند. این عبارت قانونی، بنیاد اصلی ماهیت مهریه را تشکیل می دهد و تاکید می کند که مالکیت مهریه، از لحظه جاری شدن صیغه عقد، بدون هیچ قید و شرطی به زن منتقل می شود.
ماهیت عندالعقد بودن مهریه به این معناست که برخلاف بسیاری از تعهدات مالی دیگر که ممکن است به آینده موکول شوند، مهریه از همان ابتدای زندگی مشترک، دینی بر ذمه مرد است که زن حق مطالبه آن را دارد. این حق، قابل تصرف و انتقال توسط زن است؛ به این معنی که زن می تواند آن را ببخشد، صلح کند، بفروشد یا هر تصرف مالی دیگری در آن انجام دهد. حتی اگر زن در طول زندگی مشترک هرگز آن را مطالبه نکند، پس از فوت او، مهریه به عنوان بخشی از دارایی های وی، به ورثه اش منتقل خواهد شد.
یکی از نکات کلیدی و حائز اهمیت، تمایز میان تعلق مهریه و قابلیت وصول مهریه است. تعلق مهریه، همانطور که اشاره شد، یک حق قانونی و غیرقابل انکار است که از لحظه عقد برای زن ایجاد می شود. اما قابلیت وصول مهریه، به معنای امکان دریافت و اجرای عملی این حق است که خود تابع شرایط متعددی است. این شرایط می تواند شامل نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)، میزان دارایی و توان مالی مرد، و همچنین رویه و صلاحدید مراجع قضایی در نحوه اجرای حکم باشد. بنابراین، گرچه تمام مهریه به زن تعلق دارد، اما لزوماً تمام آن به صورت یکجا و در هر شرایطی قابل وصول نیست و ممکن است در قالب تقسیط یا توقیف اموال صورت گیرد.
انواع مهریه و تأثیر آن بر قابلیت وصول
نوع مهریه نقش بسیار مهمی در تعیین نحوه مطالبه و قابلیت وصول آن ایفا می کند. در قوانین ایران، مهریه به طور کلی به دو دسته اصلی عندالمطالبه و عندالاستطاعه تقسیم می شود که هر یک شرایط خاص خود را دارند. علاوه بر این، انواع دیگری از مهریه مانند مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالسنه نیز وجود دارد که در ادامه به توضیح آن ها می پردازیم.
مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه به مهریه ای گفته می شود که زن می تواند در هر زمانی، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از طلاق، آن را از همسر خود مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است. در این نوع مهریه، برای مطالبه نیازی به اثبات توانایی مالی مرد نیست و همین که زن آن را طلب کند، مرد باید آن را بپردازد.
نقش تمکن مالی زوج: اعسار و تقسیط مهریه
چنانچه مرد پس از مطالبه مهریه توسط زن، توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، می تواند به دادگاه درخواست اعسار از پرداخت مهریه ارائه دهد. اعسار به معنای ناتوانی مالی است. در صورت اثبات اعسار، دادگاه مهریه را به صورت قسطی یا مطابق با توان مالی مرد تقسیط می کند. این تقسیط معمولاً شامل یک پیش قسط و سپس اقساط ماهانه است که بر اساس میزان درآمد و دارایی های مرد تعیین می شود.
قانون ۱۱۰ سکه
مفهوم ۱۱۰ سکه، ریشه در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی دارد که با هدف حبس زدایی از مردان بدهکار مهریه به تصویب رسید. بر اساس این قانون، تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن، در صورتی که مرد توانایی پرداخت نداشته باشد و اعسار وی پذیرفته نشود، زن می تواند تقاضای صدور حکم جلب او را بکند. اما برای مهریه های بیش از این مقدار (مثلاً اگر مهریه ۲۰۰ سکه باشد، ۱۱۰ سکه اول مشمول حکم جلب می شود)، دیگر امکان صدور حکم جلب برای مابقی سکه ها وجود ندارد و زن تنها می تواند از طریق توقیف اموال مرد، مابقی مهریه خود را مطالبه کند.
آخرین رویه های قضایی نشان می دهد که حتی برای همان ۱۱۰ سکه نیز، مراجع قضایی به ندرت دستور جلب صادر می کنند و تمرکز اصلی بر شناسایی و توقیف اموال منقول و غیرمنقول مرد است. این رویه با هدف جلوگیری از زندانی شدن بدهکاران مالی و تمرکز بر وصول دین از طریق دارایی های موجود، شکل گرفته است. بنابراین، تصور رایج مبنی بر اینکه هر مردی که مهریه بالای ۱۱۰ سکه دارد، ۱۱۰ سکه آن حتماً منجر به زندان می شود، در حال حاضر با واقعیت رویه قضایی فاصله دارد و حتی برای این مقدار نیز ابتدا توقیف اموال در اولویت است.
مهریه بیش از ۱۱۰ سکه
برای مهریه ای که بیش از ۱۱۰ سکه باشد، زن همچنان حق مطالبه تمام مهریه خود را دارد. اما همانطور که ذکر شد، برای بخش مازاد بر ۱۱۰ سکه، امکان صدور حکم جلب وجود ندارد. در این موارد، زن باید اموالی از مرد را به دادگاه معرفی کند تا از طریق توقیف آن اموال، مهریه خود را وصول کند. اگر مرد هیچ مالی نداشته باشد، دادگاه حکم تقسیط را برای تمام مهریه (چه زیر ۱۱۰ سکه و چه بالای آن) صادر خواهد کرد و زن می تواند اقساط خود را دریافت کند.
مهریه عندالاستطاعه
مهریه عندالاستطاعه نوع دیگری از مهریه است که پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است. در این حالت، زن زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد توانایی مالی پرداخت آن را دارد. تفاوت کلیدی و مهم با مهریه عندالمطالبه در این است که در مهریه عندالاستطاعه، در صورت عدم استطاعت مالی مرد، زن نمی تواند درخواست صدور حکم جلب یا حبس او را بدهد. بار اثبات توانایی مالی مرد بر عهده زن است.
سایر انواع مهریه
- مهرالمسمی: مهریه ای است که در زمان عقد نکاح، با توافق کامل زوجین و در حضور عاقد، میزان و نوع آن به طور دقیق مشخص و در سند ازدواج ثبت می شود.
- مهرالمثل: در شرایطی که مهریه در عقد تعیین نشده باشد، یا مهریه تعیین شده به دلایلی باطل باشد و بین زوجین نزدیکی واقع شده باشد، دادگاه با در نظر گرفتن شأن، موقعیت اجتماعی، خانوادگی و شرایط زن، مهریه ای را به عنوان مهرالمثل تعیین می کند.
- مهرالمتعه: اگر در عقد نکاح مهریه ای تعیین نشده باشد و طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، مرد مبلغی را به عنوان مهرالمتعه به زن می پردازد که میزان آن متناسب با وضعیت مالی مرد تعیین می شود.
- مهرالسنه: مهریه ای است که میزان آن برابر با مهریه همسران پیامبر اسلام (ص) یعنی پانصد درهم نقره (که در حال حاضر معادل آن با توجه به نوسانات بازار محاسبه می شود) بوده و در برخی عقود با این عنوان تعیین می گردد.
مراحل و روش های مطالبه مهریه
مطالبه مهریه، فرآیندی حقوقی است که زن می تواند از طریق مجاری قانونی مختلف آن را پیگیری کند. این مراحل نیازمند آگاهی از قوانین و رویه های اداری و قضایی است.
مراحل کلی مطالبه مهریه
برای مطالبه مهریه، سه مسیر اصلی وجود دارد که زن می تواند با توجه به شرایط خود و میزان مهریه، یکی از آن ها را انتخاب کند:
- از طریق دفترخانه (اجرای ثبت): در صورتی که عقدنامه ازدواج رسمی باشد، زن می تواند با مراجعه به دفترخانه ای که ازدواج در آن به ثبت رسیده، تقاضای صدور اجراییه مهریه را نماید. دفترخانه مراتب را به زوج ابلاغ می کند و اگر مرد ظرف ۱۰ روز مهریه را پرداخت نکند، زن می تواند با معرفی اموال منقول و غیرمنقول و حساب های بانکی مرد (به جز مستثنیات دین)، از اجرای ثبت تقاضای توقیف آن ها را کند. این روش معمولاً سریع تر از مراجعه به دادگاه است.
- از طریق دادگاه خانواده: اگر عقدنامه رسمی نباشد یا زن به هر دلیلی تمایل به پیگیری از طریق دادگاه داشته باشد، باید دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه خانواده تقدیم کند. در این روش، دادگاه پس از بررسی پرونده و احراز حقانیت زن، حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. در صورت عدم پرداخت از سوی مرد، امکان توقیف اموال وی از طریق اجرای احکام دادگستری فراهم می شود.
- از طریق شورای حل اختلاف: برای مهریه هایی که مبلغ آن ها تا سقف ۲۰ میلیون تومان است، زن می تواند از طریق شورای حل اختلاف اقدام به مطالبه کند. این مسیر نیز معمولاً فرآیند رسیدگی کوتاه تری دارد.
معرفی و توقیف اموال مرد
یکی از مهمترین گام ها در مسیر مطالبه مهریه، شناسایی و معرفی اموال مرد به مراجع قضایی یا ثبتی است. زن باید با تحقیقات کافی، دارایی های شوهر شامل اموال منقول (مانند خودرو، موجودی حساب های بانکی، سهام، حقوق و مزایا) و اموال غیرمنقول (مانند خانه، زمین، آپارتمان) را شناسایی و به مرجع مربوطه (اجرای ثبت یا اجرای احکام دادگستری) اعلام کند. این اموال، به جز مواردی که طبق قانون مستثنیات دین محسوب می شوند (مانند مسکن مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار و قسمتی از حقوق که برای معیشت ضروری است)، قابل توقیف هستند.
- توقیف حقوق: در صورتی که مرد کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، زن می تواند تقاضای توقیف قسمتی از حقوق او را بکند. این میزان تا یک سوم حقوق (در صورت متأهل بودن) و یک چهارم حقوق (در صورت جدایی و تا زمانی که مرد همسر دیگری اختیار نکرده) است.
- توقیف حساب های بانکی: می توان با درخواست از بانک مرکزی، موجودی حساب های مرد در بانک های مختلف را شناسایی و توقیف کرد.
- توقیف املاک: با استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک، می توان املاک به نام مرد را شناسایی و توقیف کرد.
محاسبه مهریه به نرخ روز
اگر مهریه وجه رایج (مانند پول نقد) باشد، یا به صورت سکه و طلا تعیین شده باشد و مرد نتواند اصل آن را بپردازد، مبلغ آن باید به نرخ روز محاسبه و پرداخت شود. تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی بیان می کند: چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود محاسبه و پرداخت خواهد شد.
این بدان معناست که اگر مهریه به صورت وجه نقد تعیین شده باشد، مبلغ آن بر اساس نرخ تورم و شاخص های اعلامی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، به روز محاسبه می شود. اگر مهریه سکه یا طلا باشد، قیمت آن بر اساس قیمت روز مطالبه (روزی که زن آن را از طریق اجرای ثبت یا دادگاه مطالبه می کند) ملاک قانونی اجرای حکم خواهد بود. این محاسبه به منظور حفظ ارزش واقعی مهریه در طول زمان و جبران کاهش قدرت خرید پول انجام می گیرد.
موارد خاص و استثنائات در پرداخت مهریه
در کنار قواعد کلی، برخی شرایط و موقعیت های خاص می توانند بر میزان و نحوه پرداخت مهریه تأثیرگذار باشند. آگاهی از این استثنائات، به هر دو طرف کمک می کند تا با دید بازتری به مسائل حقوقی خود بپردازند.
مهریه دختر باکره
در صورتی که عقد نکاح دائم بین زن و مرد جاری شده باشد، اما پیش از وقوع نزدیکی و رابطه زناشویی، طلاق رخ دهد، مهریه زن نصف می شود. این بدان معناست که اگر مهریه ۱۰۰ سکه باشد و طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، زن تنها مستحق دریافت ۵۰ سکه خواهد بود. این حکم قانونی برگرفته از ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی است که تصریح می کند: هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر است. فرآیند مطالبه مهریه برای دختر باکره نیز مشابه سایر موارد است، با این تفاوت که پس از ارائه دادخواست و اثبات عدم نزدیکی، دادگاه حکم به پرداخت نصف مهریه خواهد داد.
مهریه در طلاق توافقی
در طلاق توافقی، زوجین با یکدیگر بر سر تمامی مسائل مالی و غیرمالی مربوط به طلاق، از جمله مهریه، به توافق می رسند. در این نوع طلاق، معمولاً زن بخشی از مهریه یا حتی تمام آن را به همسرش می بخشد (بذل مهریه) تا فرآیند طلاق سریع تر و با کمترین کشمکش انجام شود. این بخشش می تواند در ازای دریافت حقوق دیگر مانند حضانت فرزند، استرداد جهیزیه، یا حق طلاق صورت گیرد. از آنجایی که این توافق با رضایت و اراده هر دو طرف صورت می گیرد، دادگاه به آن احترام گذاشته و حکم طلاق را بر اساس همین توافق صادر می کند. امکان رجوع از این بخشش در طلاق توافقی (طلاق خلع و مبارات) نیز وجود دارد، مشروط بر اینکه طلاق هنوز جاری نشده باشد یا در عده رجعیه باشد.
مطالبه مهریه بدون طلاق
مهریه به محض عقد به زن تعلق می گیرد و حق اوست که می تواند آن را در هر زمانی از زندگی مشترک، حتی بدون قصد طلاق، مطالبه کند. این حق، نه تنها پس از طلاق، بلکه در طول مدت ازدواج نیز قابل اعمال است. برای مطالبه مهریه بدون طلاق، زن می تواند از طریق اداره ثبت (اگر عقدنامه رسمی است) یا دادگاه خانواده اقدام کند. مرد موظف است مهریه را بپردازد و در صورت عدم توانایی، می تواند درخواست اعسار و تقسیط دهد. مطالبه مهریه در این شرایط، نشان دهنده استقلال مالی زن و حق او در مدیریت اموال خود است.
مهریه در عقد موقت
در عقد موقت (صیغه) نیز مهریه به زن تعلق می گیرد و جزو ارکان اصلی صحت عقد است. اگر مهریه در عقد موقت مشخص و ثبت شده باشد، زن پس از جاری شدن صیغه می تواند آن را مطالبه کند. در صورتی که مبلغ مهریه زیر ۲۰ میلیون تومان باشد، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی دارد. اگر عقد موقت ثبت نشده باشد، اما شواهد و مدارکی دال بر جاری شدن عقد و تعیین مهریه (مانند دو شاهد عادل) وجود داشته باشد، زن می تواند از طریق مراجع قانونی برای دریافت مهریه اقدام کند. باید توجه داشت که در عقد موقت، مهریه باید در زمان عقد تعیین شود؛ در غیر این صورت، عقد باطل است و مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد.
در چه صورتی تمام یا بخشی از مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟ (یا قابل وصول نیست)
تصورات غلط بسیاری در خصوص سلب حق مهریه وجود دارد، اما از منظر قانونی، موارد محدودی باعث از بین رفتن تمام یا بخشی از مهریه می شوند:
- بذل یا ابراء مهریه توسط زن: اگر زن با اراده و اختیار کامل، مهریه خود را به مرد ببخشد (بذل) یا او را از پرداخت آن بری الذمه کند (ابراء)، دیگر حقی برای مطالبه آن نخواهد داشت. این بخشش می تواند شفاهی، کتبی (دست نوشته) یا به صورت رسمی در دفتر اسناد باشد. امکان رجوع از بذل در طلاق های خلع و مبارات، مشروط به عدم انقضای مدت عده رجعیه، وجود دارد.
- عدم وقوع عقد صحیح: اگر از ابتدا عقد نکاح به دلایل شرعی و قانونی باطل بوده باشد، مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد.
- فوت زن قبل از مطالبه: در صورت فوت زن، حق مهریه او به ورثه اش منتقل می شود و ورثه می توانند آن را مطالبه کنند. بنابراین، فوت زن به معنای سلب مهریه نیست.
- موارد خاص در طلاق خلع و مبارات: در این نوع طلاق ها که زن به دلیل کراهت و عدم تمایل به ادامه زندگی، با بخشش مهریه یا مالی دیگر، رضایت مرد را برای طلاق جلب می کند، بخشیده شدن مهریه جزئی از توافق است.
- عدم اثبات تمکن مالی مرد در مهریه عندالاستطاعه: در مهریه از نوع عندالاستطاعه، اگر زن نتواند تمکن مالی مرد را برای پرداخت مهریه اثبات کند، عملاً نمی تواند آن را وصول کند.
شایعات نادرست (مانند خیانت زن): یکی از بزرگترین تصورات غلط در جامعه این است که اگر زن خیانت کند یا مرتکب اعمال خلاف شئون زناشویی شود، مهریه او ساقط می شود. باید تاکید کرد که خیانت زن به تنهایی و طبق قوانین جاری، موجب سلب حق مهریه نیست. مهریه یک حق مالی است که به موجب عقد نکاح ثابت می شود و صرفاً تخلف از تعهدات اخلاقی یا زناشویی، به طور مستقیم به این حق لطمه نمی زند. مگر در شرایط بسیار خاص و اثبات شده قضایی که ارتباط مستقیمی با عدم انجام وظایف زناشویی و نشوز زن داشته باشد، که در این موارد نیز سلب کامل مهریه بسیار نادر است و معمولاً شامل سایر حقوق مالی می شود.
تحولات قانونی و رفع ابهامات رایج درباره مهریه
بحث پیرامون قوانین مهریه و لزوم اصلاح آن، همواره یکی از موضوعات داغ در مجامع حقوقی و افکار عمومی بوده است. با این حال، بسیاری از اطلاعاتی که در این خصوص منتشر می شود، ممکن است با واقعیت های قانونی و رویه های قضایی همخوانی نداشته باشد.
وضعیت قانون جدید مهریه در سال 1404
تا لحظه نگارش این مقاله در سال 1404، هیچ قانون جدید و مصوبی مبنی بر محدود کردن سقف مهریه (مثلاً به ۱۴ سکه یا تعداد دیگری) به تصویب نهایی نرسیده است. طرح های متعددی در سال های اخیر در مجلس شورای اسلامی مطرح شده و در حال بررسی بوده اند که هدف اصلی آن ها، نه محدود کردن اصل حق مهریه، بلکه حبس زدایی از مردان بدهکار مهریه و تسهیل فرآیند پرداخت آن از طریق تقسیط بوده است.
رفع ابهام از طرح ۱۴ سکه
شایعات و اخبار پراکنده درباره طرح ۱۴ سکه غالباً به سوءتفاهم از این طرح ها بازمی گردد. این طرح ها به دنبال کاهش مجازات حبس و ارجاع پرونده ها به مراجع حل اختلاف یا تمرکز بر توقیف اموال به جای جلب و زندان بوده اند، نه اینکه بخواهند میزان قانونی مهریه را به ۱۴ سکه کاهش دهند. حق تعیین مهریه به هر میزان مشروع، همچنان به موجب توافق زوجین و در حدود قوانین جاری (مانند عدم تعیین مهریه نامشروع یا مالیت نداشتن آن) محفوظ است. بنابراین، مهریه هایی که قبل از این تاریخ تعیین شده اند، به قوت خود باقی هستند و قانون جدیدی که سقف آن را به ۱۴ سکه یا عددی مشابه محدود کند، وجود ندارد. هرگونه تغییر در قوانین مهریه نیازمند طی مراحل قانونی پیچیده و تصویب در صحن علنی مجلس و تأیید شورای نگهبان است که تاکنون رخ نداده است.
دغدغه های جامعه
مسئله مهریه از دو منظر اصلی، دغدغه هایی را در جامعه ایجاد کرده است: از یک سو، مردان و خانواده های آن ها نگران تعهدات مالی سنگین مهریه های بالا هستند که در صورت بروز اختلاف، می تواند منجر به فشار اقتصادی و حتی حبس شود. از سوی دیگر، زنان نیز مهریه را پشتوانه مالی خود در زندگی مشترک و پس از طلاق می دانند، به ویژه با توجه به محدودیت های اجتماعی و اقتصادی که ممکن است با آن مواجه شوند. این تضاد دیدگاه ها، ضرورت آگاهی بخشی دقیق و شفاف درباره قوانین موجود و رویه های قضایی را بیش از پیش آشکار می سازد تا هم حقوق زنان به عنوان دریافت کننده مهریه حفظ شود و هم از فشار غیرمنصفانه بر مردان جلوگیری گردد.
قوانین مهریه در ایران، علی رغم تصورات رایج، با هدف حفظ حقوق مالی زن و همچنین جلوگیری از تضییع حقوق مردان در شرایط ناتوانی مالی طراحی شده اند. این قوانین دائماً در حال بررسی و تکامل هستند تا با نیازهای روز جامعه و واقعیت های اقتصادی همسو شوند، اما تا کنون تغییرات بنیادی در اصل حق مهریه رخ نداده است.
نتیجه گیری
در این مقاله به صورت جامع و تخصصی به بررسی این سوال پرداختیم که آیا تمام مهریه به زن تعلق میگیرد؟ پاسخ روشن است: بله، تمامی مهریه به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، حق قانونی و مالی زن می شود و او مالک آن است. این حق غیرقابل انکار بوده و هیچ قید و شرطی بر تعلق آن وارد نیست. با این حال، همانطور که تبیین شد، تفاوت اساسی میان تعلق و قابلیت وصول و اجرای مهریه وجود دارد. امکان وصول و نحوه پرداخت مهریه کاملاً وابسته به نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)، توانایی مالی مرد و رویه های قضایی جاری است. در موارد عندالمطالبه، زن می تواند در هر زمان مهریه را مطالبه کند و در صورت عدم توانایی مرد، دادگاه حکم به تقسیط می دهد. برای مهریه های عندالاستطاعه، وصول مهریه منوط به اثبات تمکن مالی مرد است.
تصورات غلط رایج مانند سلب مهریه به دلیل خیانت زن یا محدودیت مهریه به ۱۴ سکه، فاقد وجاهت قانونی بوده و با رویه های قضایی کنونی همخوانی ندارد. مهریه های بالای ۱۱۰ سکه نیز اگرچه منجر به حکم جلب نمی شوند، اما مرد همچنان موظف به پرداخت آن از طریق توقیف اموال یا تقسیط است. پیچیدگی های حقوقی و اداری در مسیر مطالبه مهریه، لزوم مراجعه به وکیل متخصص خانواده را آشکار می سازد تا با بهره گیری از دانش و تجربه حقوقی، حقوق طرفین به درستی تبیین و استیفا شود. با آگاهی از این قوانین، زوجین می توانند با دیدگاهی واقع بینانه و مسئولانه، تصمیمات بهتری در خصوص مسائل مربوط به مهریه و زندگی مشترک خود اتخاذ نمایند.
سوالات متداول
آیا همیشه تمام مهریه به زن تعلق می گیرد و قابل وصول است؟
تمام مهریه به محض عقد به زن تعلق می گیرد و حق قانونی اوست. اما قابلیت وصول و اجرای آن تابع شرایطی مانند نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)، تمکن مالی زوج و رویه های قضایی است و لزوماً به صورت یکجا قابل وصول نیست و ممکن است تقسیط شود.
قانون 110 سکه مهریه دقیقاً به چه معناست؟
قانون ۱۱۰ سکه به معنای محدودیت در اعمال مجازات حبس است. بدین معنی که تنها تا سقف ۱۱۰ سکه (یا معادل آن) در صورت عدم پرداخت و اثبات عدم اعسار، امکان صدور حکم جلب برای مرد وجود دارد. برای مهریه بیش از ۱۱۰ سکه، زن فقط می تواند از طریق توقیف اموال مرد اقدام کند و امکان صدور حکم جلب برای مازاد آن وجود ندارد. البته رویه فعلی دادگاه ها، حتی برای ۱۱۰ سکه نیز تمرکز بر توقیف اموال و تقسیط دارد تا حبس.
آیا برای عدم پرداخت مهریه زندان وجود دارد؟
در حال حاضر، با توجه به رویه های قضایی جدید، صدور حکم جلب و زندان برای عدم پرداخت مهریه بسیار محدود شده است. حتی برای ۱۱۰ سکه نیز، دادگاه ها ابتدا به دنبال شناسایی و توقیف اموال مرد و در صورت عدم کشف اموال، حکم به تقسیط مهریه می دهند. حبس در مهریه از نوع عندالاستطاعه اصلاً وجود ندارد.
میزان مهریه دختر باکره چقدر است؟
اگر طلاق قبل از وقوع نزدیکی (رابطه زناشویی) بین زوجین واقع شود، مهریه دختر باکره نصف مهریه تعیین شده در عقدنامه خواهد بود.
تفاوت اصلی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه چیست؟
در مهریه عندالمطالبه، زن در هر زمان می تواند مهریه خود را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت است (با امکان تقاضای اعسار و تقسیط). اما در مهریه عندالاستطاعه، زن تنها زمانی می تواند مهریه را مطالبه و دریافت کند که بتواند توانایی مالی مرد را برای پرداخت آن اثبات نماید و در این نوع مهریه امکان جلب یا حبس مرد وجود ندارد.
آیا زن می تواند تمام مهریه خود را ببخشد؟
بله، زن می تواند با اراده و اختیار کامل، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به مرد ببخشد (بذل مهریه) یا او را از پرداخت آن بری الذمه کند (ابراء مهریه). این بخشش می تواند به صورت شفاهی، کتبی یا رسمی در دفتر اسناد صورت گیرد.
آیا خیانت زن باعث از بین رفتن حق مهریه می شود؟
خیر، طبق قوانین جاری در ایران، خیانت زن به تنهایی و به صورت مستقیم باعث سلب حق مهریه او نمی شود. مهریه یک حق مالی است که به موجب عقد نکاح ثابت می شود و تخلفات اخلاقی یا زناشویی به طور مستقیم به این حق لطمه نمی زند، مگر در شرایط بسیار خاص قضایی و اثبات شده که با عدم انجام وظایف زناشویی ارتباط پیدا کند و این موارد نیز نادر هستند.