اجازه پدر برای خروج از کشور

برای خروج فرزندان زیر ۱۸ سال از کشور، نیاز به اجازه کتبی ولی قهری (پدر یا جد پدری) است. اما برای دختران مجرد بالای ۱۸ سال، طبق رویه فعلی اداره گذرنامه، برای اخذ یا تمدید گذرنامه و خروج از کشور، نیازی به اذن پدر نیست، مگر در صورت ممنوع الخروجی قانونی.

موضوع اجازه پدر برای خروج از کشور یکی از مسائل حقوقی پیچیده و پرابهامی است که همواره خانواده ها، به ویژه دختران مجرد و والدین را با چالش هایی روبرو کرده است. ابهامات قانونی موجود، در کنار برداشت های متفاوت و گاه نادرست از قوانین، ضرورت یک راهنمای جامع و مستند را ایجاب می کند. این مقاله با هدف شفاف سازی این ابهامات و ارائه اطلاعات دقیق و به روز در تمامی جنبه های مرتبط با این موضوع، به عنوان یک منبع معتبر حقوقی طراحی شده است. تمرکز اصلی بر تبیین شرایط خروج از کشور برای افراد زیر ۱۸ سال و همچنین روشن سازی وضعیت حقوقی دختران مجرد بالای ۱۸ سال خواهد بود تا مخاطبان بتوانند با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، تصمیمات درستی اتخاذ کنند.

مبانی حقوقی و تعاریف اولیه اجازه خروج از کشور

درک صحیح از قوانین و مقررات مربوط به خروج از کشور، مستلزم شناخت مفاهیم پایه حقوقی است. این بخش به معرفی ولی قهری، قوانین کلیدی مرتبط و تفکیک میان صدور گذرنامه و اجازه خروج از مرز می پردازد.

۱.۱. ولی قهری کیست و چه اختیاراتی دارد؟

مفهوم ولی قهری در نظام حقوقی ایران، جایگاه ویژه ای در اداره امور مربوط به صغار و محجورین دارد. ولی قهری به پدر و جد پدری گفته می شود که به موجب قانون و به صورت خودکار، ولایت بر فرزندان صغیر و مجنون خود را بر عهده دارند. این ولایت، نیازی به حکم دادگاه ندارد و از زمان تولد فرزند آغاز می شود و تا زمان بلوغ و رشد کامل او ادامه می یابد.

حدود اختیارات ولی قهری در امور فرزندان گسترده است و شامل تمامی امور مالی و غیرمالی آن ها می شود. تصمیم گیری در مورد تحصیل، محل سکونت، ازدواج (در موارد خاص برای دختران) و همچنین خروج از کشور، در دایره اختیارات ولی قهری قرار می گیرد. با این حال، تمام این اختیارات باید همواره با در نظر گرفتن مصلحت مولی علیه (فرزند) اعمال شود. مصلحت مولی علیه به معنای رعایت نفع و صلاح کودک در تصمیم گیری هاست و ولی قهری نمی تواند برخلاف مصلحت او عمل کند. در صورت عدم رعایت مصلحت، امکان مداخله دادستان و یا حتی عزل ولی قهری توسط دادگاه وجود دارد.

۱.۲. قوانین کلیدی مرتبط با خروج از کشور

چندین ماده قانونی در ایران به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر موضوع خروج از کشور اثرگذار هستند که مهم ترین آن ها عبارتند از:

ماده ۱۸ قانون گذرنامه: مبنای اصلی نیاز به اجازه پدر برای خروج فرزند

ماده ۱۸ قانون گذرنامه (مصوب ۱۳۵۱ و اصلاحات بعدی) از ارکان اصلی در تعیین شرایط صدور گذرنامه است. این ماده صراحتاً بیان می کند: «برای اشخاص زیر ۱۸ سال تمام و کسانی که تحت ولایت یا قیمومت هستند، گذرنامه با اجازه کتبی ولی (پدر) یا قیم صادر می گردد.» این قانون به وضوح نیاز به اجازه پدر برای صدور گذرنامه فرزندان زیر ۱۸ سال را مشخص می کند. در ادامه این ماده تبصره هایی نیز وجود دارد که به موارد خاص از جمله خروج بانوان متاهل و موارد اضطراری می پردازد.

ماده ۴۲ قانون حمایت خانواده: حمایت از صغیر و مجنون در خروج از کشور

ماده ۴۲ قانون حمایت خانواده (مصوب ۱۳۹۱) نیز در راستای حمایت از صغیر و مجنون مقرر می دارد: «صغیر و مجنون را نمی توان بدون رضایت ولی، قیم، مادر یا شخصی که حضانت و نگهداری آنان به او واگذار شده است، از محل اقامت مقرر بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق به محل دیگر یا خارج از کشور فرستاد، مگر اینکه دادگاه آن را به مصلحت صغیر و مجنون بداند.» این ماده بیشتر بر جنبه حمایت از کودک در تغییر محل اقامت تمرکز دارد و در مواردی که حضانت با مادر باشد، نقش مادر را در تصمیم گیری برای خروج از کشور برجسته می کند، اما ولایت قهری پدر را لغو نمی کند.

علاوه بر این، برخی مواد قانون مدنی نیز به صورت کلی به اختیارات ولی قهری اشاره دارند که در فهم جامع موضوع خروج از کشور کاربرد دارند.

۱.۳. تفکیک صدور گذرنامه از اجازه خروج از مرز

یکی از نکات حیاتی برای فهم دقیق این موضوع، تمایز قائل شدن بین فرآیند اخذ گذرنامه (پاسپورت) و فرآیند کنترل خروج از مرز است.

• صدور گذرنامه: این مرحله به دریافت سندی هویتی و بین المللی برای سفر به خارج از کشور مربوط می شود. اداره گذرنامه فراجا مرجع صدور این سند است و شرایط آن طبق ماده ۱۸ قانون گذرنامه تعیین می گردد.
• اجازه خروج از مرز: این مرحله به کنترل و بررسی مدارک لازم برای عبور فیزیکی فرد از مرزهای کشور (در فرودگاه ها، پایانه های زمینی یا بنادر) می پردازد. این کنترل توسط پلیس گذرنامه در مبادی خروجی انجام می شود و بررسی می کند که آیا فرد دارای ممنوع الخروجی هست یا خیر.

چرا این تمایز حیاتی است؟ گاهی فردی گذرنامه دارد اما به دلایل قانونی (مانند ممنوع الخروجی قضایی یا عدم اجازه همسر برای زنان متاهل) اجازه خروج از کشور را ندارد. این تمایز در مورد دختران مجرد بالای ۱۸ سال اهمیت دوچندان پیدا می کند که در بخش های بعدی به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.

شرایط خروج از کشور برای فرزندان زیر ۱۸ سال

برای افراد زیر ۱۸ سال، چه دختر و چه پسر، قوانین شفاف تری در خصوص نیاز به اجازه خروج از کشور وجود دارد. در این بخش، به جزئیات این شرایط و راهکارهای قانونی در صورت عدم حضور یا فوت ولی قهری می پردازیم.

۲.۱. قاعده کلی: ضرورت اجازه ولی قهری برای هر دو جنس

بر اساس ماده ۱۸ قانون گذرنامه، فرزندان زیر ۱۸ سال (صغیر)، اعم از دختر و پسر، برای دریافت گذرنامه و در نتیجه خروج قانونی از کشور، حتماً به اجازه کتبی ولی قهری خود نیاز دارند. ولی قهری در وهله اول پدر و در صورت فوت یا عدم صلاحیت پدر، جد پدری است.

این رضایت کتبی معمولاً باید با حضور شخص ولی قهری (پدر یا جد پدری) در دفاتر پلیس +۱۰ یا اداره گذرنامه صورت گیرد. در صورتی که ولی قهری نتواند حضوری مراجعه کند، می تواند با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی، وکالت نامه یا رضایت نامه محضری برای صدور گذرنامه فرزند خود صادر کند. این رضایت نامه باید شامل اطلاعات کامل ولی و فرزند و مدت اعتبار آن باشد.

مدارک مورد نیاز برای صدور گذرنامه و خروج از کشور برای افراد زیر ۱۸ سال عبارتند از:

• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی فرزند
• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی ولی قهری (پدر یا جد پدری)
• رضایت نامه کتبی و امضا شده ولی قهری (در فرم های مخصوص پلیس +۱۰)
• سه قطعه عکس جدید با مشخصات خواسته شده
• پرداخت هزینه های مربوطه

این قاعده بدون در نظر گرفتن جنسیت فرزند است و هم دختران و هم پسران زیر ۱۸ سال مشمول این قانون می شوند. این الزام قانونی به منظور حمایت از مصلحت صغیر و اطمینان از خروج آن ها از کشور با رضایت و اطلاع اولیای قانونی شان وضع شده است.

۲.۲. در صورت فوت پدر یا عدم دسترسی به او

در شرایط خاصی ممکن است پدر حضور نداشته باشد یا فوت کرده باشد. در این موارد، قوانین راهکارهای دیگری را برای صدور گذرنامه و اجازه خروج از کشور برای فرزندان زیر ۱۸ سال پیش بینی کرده اند:

1. نقش جد پدری در صورت فوت پدر: در صورتی که پدر فوت کرده باشد، ولایت قهری به جد پدری (پدرِ پدر) منتقل می شود و او مسئولیت و اختیارات ولی قهری را بر عهده خواهد داشت. بنابراین، در این حالت، اجازه کتبی جد پدری برای صدور گذرنامه و خروج از کشور فرزند ضروری است. مدارک فوت پدر و شناسنامه جد پدری باید ارائه شود.
2. اقدام مادر در صورت فوت پدر و نداشتن جد پدری: اگر پدر فوت کرده باشد و جد پدری نیز در قید حیات نباشد یا صلاحیت ولایت را نداشته باشد، مادر می تواند برای فرزند خود از طریق دادگاه درخواست نصب قیم کند. در این شرایط، مادر یا شخص دیگری که دادگاه او را به عنوان قیم تعیین می کند، می تواند با اجازه دادستان یا دادگاه برای صدور گذرنامه و خروج از کشور فرزند اقدام کند. دادگاه در این تصمیم گیری مصلحت کودک را اولویت قرار می دهد.
3. راهکارهای قانونی در صورت مفقودالاثر بودن یا عدم همکاری پدر: در مواردی که پدر مفقودالاثر باشد یا به دلایل غیرموجه از همکاری و دادن اجازه خروج از کشور امتناع ورزد، مادر یا هر ذی نفع دیگری می تواند به دادگاه خانواده مراجعه کرده و درخواست صدور اجازه خروج از کشور به دلیل مصلحت کودک را مطرح کند. دادگاه با بررسی شرایط و احراز مصلحت کودک، می تواند حکم به صدور اجازه خروج صادر نماید. در چنین حالتی، دادستان نیز می تواند به عنوان مدعی العموم در جهت حمایت از حقوق صغیر وارد عمل شود.

در تمام این موارد، اصل بر تأمین مصلحت عالیه کودک است و دادگاه تلاش می کند تصمیمی اتخاذ کند که بهترین منافع او را تضمین کند. بنابراین، ارائه مستندات کافی و دلایل موجه برای سفر و خروج از کشور، نقش کلیدی در فرآیند قضایی دارد.

۲.۳. خروج فرزند تحت حضانت مادر (در دوران نکاح یا پس از طلاق)

یکی از رایج ترین ابهامات در مورد خروج فرزندان، مربوط به شرایطی است که حضانت فرزند با مادر است، چه در دوران نکاح و چه پس از طلاق. بسیاری تصور می کنند که با داشتن حضانت، مادر می تواند به تنهایی برای خروج فرزند از کشور اقدام کند؛ اما این تصور کاملاً صحیح نیست.

ولایت و حضانت دو مفهوم حقوقی مجزا هستند:

• ولایت: حق و تکلیف قانونی پدر (و جد پدری) در اداره امور مالی و غیرمالی فرزندان صغیر است که شامل تصمیمات مهمی مانند خروج از کشور می شود.
• حضانت: تکلیف و حق نگهداری و تربیت فرزند است که پس از طلاق معمولاً به مادر سپرده می شود.

در نتیجه، حتی اگر حضانت فرزند با مادر باشد، ولایت قهری پدر سلب نمی شود و مادر به تنهایی نمی تواند برای صدور گذرنامه یا اجازه خروج فرزند از کشور اقدام کند. اجازه پدر یا جد پدری همچنان لازم است.

فرآیند قانونی مراجعه مادر به دادگاه برای اخذ اجازه خروج:

اگر پدر از دادن اجازه خروج از کشور امتناع کند و مادر معتقد باشد که خروج از کشور به مصلحت فرزند است (مثلاً برای تحصیل، درمان یا ملاقات با اقوام درجه یک در خارج از کشور)، می تواند به دادگاه خانواده مراجعه کند. فرآیند معمولاً به شرح زیر است:

1. طرح دعوای اجازه خروج از کشور فرزند: مادر باید با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده، دلایل و مستندات خود مبنی بر ضرورت خروج فرزند و مخالفت غیرموجه پدر را ارائه دهد.
2. اهمیت مصلحت کودک: دادگاه در بررسی این پرونده ها، مصلحت عالیه کودک را به عنوان معیار اصلی قرار می دهد. مادر باید اثبات کند که سفر برای رفاه، سلامت یا آینده فرزند ضروری است و مخالفت پدر بدون دلیل منطقی و صرفاً برای آزار مادر یا فرزند است.
3. مدارک لازم: مدارکی مانند گواهی ثبت طلاق (در صورت وجود)، مدارک حضانت، مستندات مربوط به ضرورت سفر (دعوت نامه، گواهی پزشکی، مدارک ثبت نام تحصیلی) و هرگونه سندی که مخالفت غیرموجه پدر را نشان دهد، باید به دادگاه ارائه شود.

در صورتی که دادگاه مصلحت کودک را در سفر تشخیص دهد و مخالفت پدر را غیرموجه بیابد، می تواند حکم به اجازه خروج از کشور برای فرزند صادر کند. این حکم به منزله اجازه قانونی برای صدور گذرنامه یا خروج از مرز خواهد بود.

وضعیت خروج از کشور برای دختران مجرد بالای ۱۸ سال

این بخش از مقاله به یکی از پرابهام ترین و حساس ترین جنبه های موضوع اجازه پدر برای خروج از کشور می پردازد: وضعیت حقوقی دختران مجرد بالای ۱۸ سال. هدف ما رفع کامل ابهامات و ارائه اطلاعات دقیق و مستند است.

۳.۱. اخذ گذرنامه بدون اجازه پدر

یکی از سوالات کلیدی این است که آیا دختران مجرد بالای ۱۸ سال برای دریافت یا تمدید گذرنامه خود نیاز به اجازه پدر دارند یا خیر؟ پاسخ این سوال بر اساس رویه جاری اداره گذرنامه و تفسیرهای حقوقی، خیر است.

ماده ۱۸ قانون گذرنامه صراحتاً به اشخاصی که کمتر از ۱۸ سال تمام دارند و کسانی که تحت ولایت و یا قیمومت می باشند اشاره می کند. از آنجایی که دختران بالای ۱۸ سال، به سن قانونی رسیده اند و از ولایت قهری خارج شده اند (به جز موارد خاص محجوریت که شامل بحث ما نیست)، بنابراین برای دریافت یا تمدید گذرنامه خود نیازی به اجازه کتبی پدر ندارند. آن ها می توانند با ارائه مدارک هویتی خود (شناسنامه و کارت ملی)، به صورت مستقل برای اخذ گذرنامه اقدام کنند.

۳.۲. اجازه خروج از مرز بدون اجازه پدر: شفاف سازی کامل ابهام موجود

این بخش مهم ترین نکته در خصوص خروج دختران مجرد بالای ۱۸ سال است. برخلاف تصور رایج و برخی اطلاعات نادرست، در حال حاضر، طبق قوانین جاری و رویه پلیس گذرنامه جمهوری اسلامی ایران، دختران مجرد بالای ۱۸ سال برای خروج فیزیکی از کشور، نیازی به اذن پدر ندارند.

این نکته باید با تاکید فراوان تکرار شود: به محض اینکه یک دختر به سن ۱۸ سالگی تمام می رسد، از شمول ماده ۱۸ قانون گذرنامه خارج شده و به عنوان یک فرد رشید و مستقل، حق سفر به خارج از کشور را دارد. تنها استثنا در این زمینه، زمانی است که فرد به دلایل قانونی دیگر ممنوع الخروج شده باشد. این ممنوع الخروجی می تواند به دلایل زیر باشد:

• شکایت قضایی (مثلاً در پرونده های حقوقی یا کیفری)
• بدهی مالی سنگین به دولت یا اشخاص حقیقی/حقوقی
• وثیقه گذاری برای اشخاص دیگر
• اجرای احکام قضایی خاص

بنابراین، شایعات یا اطلاعاتی که مبنی بر نیاز به اجازه پدر برای خروج از کشور دختران مجرد بالای ۱۸ سال وجود دارد، صحیح نیست و با قوانین و رویه های فعلی مطابقت ندارد. بسیاری از این ابهامات از تفسیر نادرست یا تعمیم قوانین مربوط به زنان متاهل (که برای خروج از کشور نیاز به اذن همسر دارند) به دختران مجرد ناشی می شود.

۳.۳. موارد ممنوع الخروجی احتمالی برای دختران مجرد

همانطور که ذکر شد، تنها مانع قانونی برای خروج دختران مجرد بالای ۱۸ سال، ممنوع الخروجی آن ها به دلایل مشخص است. مهم ترین دلایل ممنوع الخروجی که می تواند شامل دختران مجرد نیز شود، عبارتند از:

• ممنوع الخروجی قضایی: ناشی از پرونده های حقوقی (مثل بدهی یا مهریه) یا کیفری (به عنوان متهم یا محکوم).
• بدهی مالیاتی یا بانکی: اگر فرد دارای بدهی قابل توجهی به دولت، سازمان امور مالیاتی یا بانک ها باشد.
• وثیقه برای اشخاص دیگر: در صورتی که فرد برای آزادی متهمی وثیقه گذاشته باشد و متهم در موعد مقرر حاضر نشده باشد.
• خدمت وظیفه عمومی (برای پسران): اگرچه این مورد مستقیماً به دختران مربوط نمی شود، اما برای تکمیل اطلاعات باید ذکر شود که پسران بالای ۱۸ سال در صورت عدم انجام خدمت سربازی، ممنوع الخروج محسوب می شوند.

فرآیند استعلام ممنوع الخروجی و راهکارهای قانونی برای رفع آن:

برای اطمینان از عدم ممنوع الخروجی، افراد می توانند قبل از سفر، از طریق دفاتر پلیس +۱۰ یا سامانه های آنلاین مربوطه (در صورت فعال بودن) وضعیت ممنوع الخروجی خود را استعلام کنند. در صورت ممنوع الخروجی، ابتدا باید علت آن مشخص و سپس نسبت به رفع آن اقدام شود. این اقدام ممکن است شامل پرداخت بدهی، ارائه وثیقه مناسب به دادگاه، یا طی مراحل قانونی پرونده قضایی باشد. مشاوره با یک وکیل متخصص در این زمینه می تواند بسیار کمک کننده باشد.

اجازه خروج فرزندان از کشور پس از طلاق والدین

موضوع خروج فرزند از کشور پس از طلاق والدین، یکی از پیچیده ترین و چالش برانگیزترین مسائل حقوق خانواده است. در این شرایط، توازن بین حقوق والدین و مصلحت کودک اهمیت فوق العاده ای پیدا می کند.

۴.۱. تفاوت حضانت و ولایت و نقش آنها

پیش از ورود به جزئیات، یادآوری تفاوت حضانت و ولایت ضروری است:

ولایت قهری همچنان با پدر و جد پدری است و شامل تصمیم گیری های اساسی در مورد آینده فرزند، از جمله خروج از کشور می شود. این ولایت با طلاق والدین سلب نمی شود.

حضانت حق و تکلیف نگهداری و تربیت فرزند است که پس از طلاق، معمولاً به یکی از والدین (اغلب مادر) سپرده می شود. فرد دارای حضانت، حق تصمیم گیری در امور روزمره فرزند را دارد، اما این به معنای سلب ولایت پدر نیست.

بنابراین، حتی اگر حضانت فرزند پس از طلاق به مادر واگذار شده باشد، مادر به تنهایی نمی تواند بدون اجازه پدر یا حکم دادگاه، فرزند را از کشور خارج کند.

۴.۲. توافقات زوجین و اثر آن

در صورتی که والدین مطلقه بتوانند در مورد خروج فرزند از کشور به توافق برسند، این توافق می تواند بسیار مؤثر باشد. بهترین حالت، ثبت این توافق به صورت کتبی و رسمی است. این توافق می تواند در قالب یکی از موارد زیر باشد:

• ثبت در سند طلاق: هنگام طلاق، والدین می توانند در مورد شرایط خروج فرزند از کشور، اعم از اجازه دائمی یا موقت، در توافق نامه طلاق خود تصریح کنند.
• توافق نامه جداگانه: والدین می توانند به صورت جداگانه در دفتر اسناد رسمی، رضایت نامه ای با مدت زمان و شرایط مشخص برای خروج فرزند از کشور صادر کنند.

اهمیت اعتبار حقوقی توافق: توافقات رسمی و ثبت شده در محضر، دارای اعتبار حقوقی بالایی هستند و می تواند به عنوان سند قانونی برای اجازه خروج فرزند مورد استفاده قرار گیرد. این امر از بروز اختلافات آتی و نیاز به مراجعه به دادگاه جلوگیری می کند.

۴.۳. نقش و فرآیند مراجعه به دادگاه خانواده

در بسیاری از موارد، والدین پس از طلاق در مورد خروج فرزند به توافق نمی رسند. در چنین شرایطی، مراجعه به دادگاه خانواده تنها راهکار قانونی است.

چه زمانی یکی از والدین (معمولاً مادر) می تواند به دادگاه مراجعه کند؟

مادر (یا حتی پدر) می تواند در صورتی که طرف دیگر بدون دلیل موجه و صرفاً از روی لجبازی یا با هدف آزار، از دادن اجازه خروج از کشور برای فرزند امتناع کند، به دادگاه مراجعه نماید. همچنین، اگر دلایل محکمه پسندی برای خروج فرزند از کشور وجود داشته باشد (مانند تحصیل، درمان ضروری، یا زندگی با والد در کشور دیگر) و ولی قهری موافقت نکند، دادگاه می تواند وارد عمل شود.

مراحل طرح دعوای اجازه خروج از کشور فرزند:

1. تهیه و تقدیم دادخواست: والد متقاضی باید دادخواست صدور اجازه خروج از کشور فرزند را به دادگاه خانواده ارائه دهد. در این دادخواست باید دلایل موجه سفر و ضرورت آن برای فرزند به وضوح بیان شود.
2. جمع آوری و ارائه مدارک: تمامی مستندات مربوط به حضانت، دلایل سفر (دعوت نامه، گواهی پزشکی، مدارک ثبت نام تحصیلی)، عدم موافقت طرف مقابل، و هر مدرکی که مصلحت کودک را در سفر اثبات کند، باید ضمیمه دادخواست شود.
3. جلسه رسیدگی دادگاه: دادگاه با دعوت از هر دو والد، به اظهارات آن ها گوش داده و مدارک را بررسی می کند.
4. اهمیت مصلحت عالیه کودک: همانند سایر پرونده های مربوط به کودکان، مصلحت عالیه کودک سنگ بنای تصمیمات دادگاه است. دادگاه به هیچ وجه مصلحت کودک را فدای اختلافات والدین نخواهد کرد.
5. عوامل مؤثر در تصمیم گیری دادگاه: دادگاه در تصمیم گیری خود به عوامل متعددی توجه می کند، از جمله:
   • سن فرزند و میزان تمایل او به سفر (در صورتی که به سنی رسیده باشد که توانایی درک داشته باشد).
   • دلایل سفر (تحصیل، درمان، دیدار با خویشاوندان، تفریح).
   • مقصد و مدت زمان سفر.
   • تضمین بازگشت فرزند به کشور.
   • وضعیت مالی و اخلاقی والدین.
   • وضعیت تحصیلی و روانی فرزند.

دادگاه ممکن است پس از بررسی جوانب مختلف، با اخذ تأمین مناسب (مانند ضمانت مالی یا سندی مبنی بر بازگشت فرزند) اجازه خروج از کشور را صادر کند. این اجازه معمولاً با ذکر مدت و دفعات سفر است.

۴.۴. چالش ها و راهکارها

خروج فرزندان پس از طلاق با چالش هایی همراه است که مهم ترین آن ها مخالفت غیرموجه پدر است. اثبات اینکه مخالفت پدر صرفاً از روی لجبازی یا به ضرر فرزند است و نه به دلیل حفظ مصلحت او، دشوار است. راهکار اصلی، ارائه مستندات قوی و متقاعد کردن دادگاه به مصلحت کودک در سفر است.

در صورت موافقت دادگاه، حکم صادره به پلیس گذرنامه ابلاغ می شود و والد متقاضی می تواند با استناد به آن، برای صدور گذرنامه یا خروج فرزند از کشور اقدام کند. همکاری یک وکیل متخصص در این مراحل، می تواند فرآیند را تسهیل کند.

موارد خاص و اصلاحات قانونی در اجازه خروج از کشور

در کنار قواعد کلی، برخی موارد خاص و اصلاحات قانونی نیز در سال های اخیر برای خروج از کشور، به ویژه برای بانوان، مطرح شده است که شناخت آن ها برای رفع ابهامات ضروری است.

۵.۱. شرایط خروج بانوان ورزشکار، هنرمند و نخبگان

در سال های اخیر و با افزایش فعالیت های بین المللی زنان ایرانی در عرصه های مختلف، نیاز به تسهیل شرایط خروج از کشور برای گروه های خاصی از بانوان احساس شده است. بند ۳ ماده ۱۸ قانون گذرنامه، به زنان متاهل اجازه خروج با اذن همسر را می دهد. اما تبصره ها و اصلاحاتی برای رفع موانع پیش روی بانوان ورزشکار، هنرمند و نخبگان در نظر گرفته شده است.

بر اساس این اصلاحات و رویه های جدید، در مواردی نظیر شرکت در مسابقات ورزشی بین المللی، حضور در همایش های علمی و فرهنگی، یا سفر حج تمتع که به نمایندگی از ایران یا به عنوان یک ضرورت ملی صورت می گیرد، زنانی که به اذن همسر نیاز دارند، می توانند با تأیید مراجع ذی صلاح کشوری (مانند وزارت ورزش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، یا بنیاد ملی نخبگان) و بعضاً با حکم دادگاه، از کشور خارج شوند. این مصوبات و رویه ها به منظور حمایت از حضور موثر زنان ایرانی در عرصه های جهانی و کاهش موانع اداری و حقوقی پیش روی آن هاست. این سازوکارها به طور مشخص برای زنان متاهل طراحی شده اند که به دلیل ماده ۱۸ قانون گذرنامه با محدودیت روبرو هستند و به دختران مجرد بالای ۱۸ سال که اساساً نیازی به اجازه پدر ندارند، تسری پیدا نمی کند.

۵.۲. شفاف سازی مصوبات اخیر در خصوص خروج بانوان

در سال گذشته، مصوباتی در کمیسیون های مجلس شورای اسلامی و همچنین بحث هایی در هیئت دولت پیرامون تسهیل خروج بانوان از کشور مطرح شد که ابهامات و شایعاتی را در سطح جامعه به وجود آورد. برای شفاف سازی کامل، لازم است به این نکات توجه شود:

1. مخاطب اصلی مصوبات: زنان متاهل: اغلب این مصوبات و طرح ها، مستقیماً مربوط به زنان متاهل بوده و در جهت حمایت از آن ها در صورت مخالفت غیرموجه همسر طراحی شده اند. هدف این مصوبات این بوده که در صورت عدم اذن همسر برای خروج از کشور (که بر اساس ماده ۱۸ قانون گذرنامه برای زنان متاهل لازم است)، زن بتواند با مراجعه به دادگاه و اثبات ضرورت خروج و غیرموجه بودن مخالفت همسر، اجازه سفر را از مراجع قضایی دریافت کند.
2. عدم تسری به دختران مجرد بالای ۱۸ سال: تاکید می شود که این مصوبات و بحث ها به هیچ وجه به دختران مجرد بالای ۱۸ سال قابل تسری نیست. همانطور که پیش تر توضیح داده شد، دختران مجرد بالای ۱۸ سال، از نظر قانونی نیازی به اذن پدر برای خروج از کشور ندارند و بنابراین نیازی به این سازوکارهای حمایتی (که برای زنان متاهل در نظر گرفته شده) نخواهند داشت.
3. وضعیت قانونی طرح ها: بسیاری از این طرح ها در حد پیشنهاد، بحث در کمیسیون یا تصویب اولیه بوده و لزوماً به قانون لازم الاجرا تبدیل نشده اند. بنابراین، اعتماد به اخبار غیررسمی و شایعات بدون تأیید از مراجع قانونی رسمی، می تواند گمراه کننده باشد.

با این شفاف سازی، مشخص می شود که نگرانی ها یا ابهامات در مورد نیاز دختران مجرد بالای ۱۸ سال به اجازه پدر برای خروج از کشور، بی مورد است و این دسته از افراد می توانند با رعایت سایر الزامات قانونی (مانند نداشتن ممنوع الخروجی قضایی)، به صورت مستقل سفر کنند.

نتیجه گیری

موضوع اجازه پدر برای خروج از کشور به دلیل پیچیدگی های قانونی و ابعاد اجتماعی آن، همواره مورد بحث و پرسش بوده است. این مقاله با هدف ارائه راهنمایی جامع و مستند، سعی در روشن سازی ابهامات موجود داشت.

خلاصه نکات اصلی به شرح زیر است:

• برای خروج فرزندان زیر ۱۸ سال (چه دختر و چه پسر)، اجازه کتبی ولی قهری (پدر یا جد پدری) ضروری است. در صورت فوت پدر یا عدم دسترسی، یا مخالفت غیرموجه، می توان با حکم دادگاه و با تأکید بر مصلحت کودک اقدام کرد.
• دختران مجرد بالای ۱۸ سال، برای اخذ یا تمدید گذرنامه و همچنین برای خروج فیزیکی از کشور، نیازی به اجازه پدر ندارند. تنها مانع قانونی می تواند ممنوع الخروجی به دلایل قضایی یا مالی باشد.
• در شرایط پس از طلاق، حتی با داشتن حضانت، مادر به تنهایی نمی تواند فرزند را از کشور خارج کند و همچنان اجازه پدر لازم است. در صورت عدم توافق، دادگاه خانواده با در نظر گرفتن مصلحت عالیه کودک، تصمیم نهایی را اتخاذ می کند.
• مصوبات و اصلاحات اخیر در خصوص خروج بانوان، غالباً معطوف به زنان متاهل بوده و در مورد دختران مجرد بالای ۱۸ سال کاربرد ندارد.

با توجه به حساسیت و پیچیدگی های حقوقی این موضوع، اکیداً توصیه می شود در صورت مواجهه با هرگونه ابهام، چالش قانونی، یا نیاز به اقدام قضایی، حتماً با یک وکیل متخصص در امور خانواده و گذرنامه مشورت نمایید. این امر می تواند از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کرده و مسیر صحیح قانونی را برای شما هموار سازد.