حکم نزدیکی از مقعد

نزدیکی از مقعد، که در فقه اسلامی با عنوان «وطی دبر» شناخته می شود، عملی حساس و دارای ابعاد فقهی، پزشکی و روان شناختی گسترده ای است که نیازمند تبیین دقیق است. حکم نزدیکی از مقعد میان زوجین در فقه شیعه اغلب با «کراهت شدید» همراه است، در حالی که بسیاری از فقهای اهل سنت آن را «حرام» می دانند.

شناخت دقیق احکام شرعی و پیامدهای پزشکی تمامی ابعاد روابط زناشویی، از جمله نزدیکی از مقعد، برای زوجین از اهمیت بالایی برخوردار است. این آگاهی به آن ها کمک می کند تا بر اساس تعالیم دین و با در نظر گرفتن سلامت جسمی و روانی خود و همسرشان، تصمیماتی مسئولانه و آگاهانه اتخاذ کنند. در اصطلاحات فقهی، لازم است بین «وطی دبر» که به معنای نزدیکی از مقعد میان زن و شوهر است، و «لواط» که به عمل همجنس گرایانه مردان اطلاق می شود، تمایز قائل شد. این تمایز در تبیین احکام شرعی و پیامدهای آن حیاتی است. هدف از این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و مستند بر پایه دیدگاه های فقه شیعه، اهل سنت و دستاوردهای علم پزشکی است تا مخاطبان بتوانند با درکی عمیق و همه جانبه از این موضوع، مسیر صحیح را در زندگی مشترک خود برگزینند.

حکم شرعی نزدیکی از مقعد در فقه شیعه

در فقه شیعه، حکم نزدیکی از مقعد میان زن و شوهر، موضوعی است که نظرات متعددی درباره آن وجود دارد و نیازمند بررسی دقیق مفاهیم فقهی مانند «کراهت شدید»، «احتیاط واجب» و «حرمت» است. این مفاهیم، سطوح مختلفی از منع شرعی را نشان می دهند که از توصیه ی قاطع به ترک عمل تا ممنوعیت کامل متغیر است.

دیدگاه کلی مراجع عظام تقلید

مراجع عظام تقلید در خصوص نزدیکی از مقعد، دیدگاه های متفاوتی را ارائه داده اند که عمدتاً بر محور کراهت و احتیاط واجب استوار است. این تفاوت در فتاوا، ناشی از برداشت های مختلف از روایات و اصول فقهی است که هر یک از مراجع در استنباط احکام مورد استفاده قرار می دهند.

مرجع تقلید	دیدگاه در صورت رضایت زن	دیدگاه در صورت عدم رضایت زن	توضیحات تکمیلی
آیت الله سید علی خامنه ای	کراهت شدید (احتیاط در ترک)	حرام (در صورت اذیت شدن زن)	فتوا بر کراهت شدید و احتیاط در ترک آن است؛ اگر موجب اذیت زن شود، حرام است.
آیت الله سید علی سیستانی	کراهت شدید	احتیاط واجب، جایز نیست	با رضایت زن کراهت شدید دارد؛ بدون رضایت بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.
آیت الله ناصر مکارم شیرازی	کراهت شدید	کراهت شدید (توصیه به ترک)	اشکال ندارد اما کراهت شدید دارد؛ در هر صورت از آن پرهیز شود.
آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی	کراهت شدید	کراهت شدید	این عمل کراهت شدید دارد و توصیه به ترک آن شده است.
آیت الله حسین نوری همدانی	کراهت شدید	کراهت شدید	این عمل کراهت شدید دارد و از آن باید پرهیز کرد.
آیت الله محمد فاضل لنکرانی	کراهت شدید	احتیاط واجب، جایز نیست	با رضایت زن کراهت شدید دارد؛ بدون رضایت بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.
آیت الله سید ابوالقاسم خویی	احتیاط واجب، جایز نیست	احتیاط واجب، جایز نیست	بنا بر احتیاط واجب، حتی با رضایت زن نیز جایز نیست.
آیت الله سید محمدتقی بهجت	احتیاط واجب، جایز نیست	احتیاط واجب، جایز نیست	بنا بر احتیاط واجب، جایز نیست.
آیت الله میرزا جواد تبریزی	احتیاط واجب، جایز نیست	احتیاط واجب، جایز نیست	بنا بر احتیاط واجب، جایز نیست.
آیت الله حسین وحید خراسانی	احتیاط واجب، جایز نیست	احتیاط واجب، جایز نیست	بنا بر احتیاط واجب، جایز نیست.

نقش رضایت همسر

رضایت همسر، به ویژه رضایت زن، یکی از مهمترین فاکتورها در تعیین حکم نزدیکی از مقعد در فقه شیعه است. بسیاری از مراجع تقلید، در صورت عدم رضایت زن، این عمل را جایز نمی دانند یا بنا بر احتیاط واجب، حرام اعلام می کنند. این تأکید بر رضایت زن، نشان دهنده احترام اسلام به حقوق متقابل زوجین و لزوم پرهیز از تحمیل هرگونه عمل جنسی است که موجب آزار یا ناراحتی طرف مقابل شود.

حکم شرعی نزدیکی از مقعد در فقه شیعه، با وجود تفاوت هایی در جزئیات، عمدتاً بر محور کراهت شدید و لزوم رضایت زن استوار است و در صورت اذیت زن، به حرمت می گراید. این دیدگاه، بر حفظ حقوق و کرامت انسانی زن در روابط زناشویی تأکید دارد و نشان می دهد که رضایت و سلامت هر دو طرف، مقدم بر هر خواسته ای است.

استناد به روایات و احادیث

یکی از مهمترین مستندات فقهی در این زمینه، حدیثی از امام صادق (ع) است که در آن، جواز نزدیکی از مقعد را مشروط به رضایت زن می دانند. این روایت به شرح زیر است:

قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَأْتِی الْمَرْأَةَ فِی دُبُرِهَا قَالَ لَا بَأْسَ إِذَا رَضِیَتْ...

ترجمه: «از امام صادق (ع) درباره مردی که از پشت با همسرش نزدیکی می کند، پرسیدم. حضرت فرمودند: در صورتی که [زن] راضی باشد اشکالی ندارد.» (وسائل الشیعة، جلد ۲۰، صفحه ۱۴۵)

تفسیر این روایت توسط مراجع مختلف، به تفاوت دیدگاه ها منجر شده است. برخی آن را دلیلی بر جواز مشروط (با کراهت) می دانند، در حالی که برخی دیگر با استناد به روایات دیگر یا ملاحظات بهداشتی و اخلاقی، حتی با وجود رضایت نیز احتیاط واجب یا حرمت را قائل می شوند. این تفاوت در استنباط، اهمیت بحث در این زمینه را دوچندان می کند.

احکام مرتبط و سوالات رایج فقهی (شیعه)

علاوه بر حکم اصلی نزدیکی از مقعد، پرسش های فقهی دیگری نیز در این زمینه مطرح می شود که شامل احکام مربوط به زمان های خاص، وجوب غسل و حقوق زن در صورت عدم تمایل است. پاسخ به این سوالات، به شفافیت بیشتر در این حوزه کمک می کند.

حکم نزدیکی از مقعد در دوران قاعدگی

نزدیکی از جلو (مهبل) در دوران قاعدگی، به اتفاق آرای مراجع شیعه حرام است و در قرآن نیز به صراحت از آن نهی شده است. اما در مورد نزدیکی از مقعد در ایام قاعدگی، دیدگاه ها متفاوت است:

• اکثر مراجع (مانند آیت الله سیستانی و آیت الله خامنه ای): نزدیکی از مقعد در دوران قاعدگی، همان حکم کراهت شدید (یا احتیاط واجب) را دارد که در حالت عادی نیز بیان شده است و حرمت مضاعفی به دلیل قاعدگی بر آن مترتب نمی شود.
• آیت الله مکارم شیرازی: بنا بر احتیاط واجب، نزدیکی از پشت در ایام قاعدگی جایز نیست. در صورت جهل به حکم و وقوع عمل، کفاره ای بر آن مترتب نمی شود.

مبحث کفاره در صورت وقوع نزدیکی از جلو در ایام قاعدگی مطرح می شود، اما در مورد نزدیکی از مقعد، عموماً کفاره ای واجب نمی دانند.

وجوب غسل جنابت

یکی از احکام مهم پس از نزدیکی از مقعد، وجوب غسل جنابت است. شرایط وجوب غسل برای زن و مرد پس از این عمل، حتی بدون خروج منی، از این قرار است:

• اکثر مراجع (به جز آیت الله مکارم): اگر دخول به اندازه ختنه گاه یا بیشتر انجام شود (حتی بدون خروج منی)، هم مرد و هم زن جنب می شوند و غسل جنابت بر هر دو واجب است.
• آیت الله مکارم شیرازی: در صورتی که دخول به اندازه ختنه گاه یا بیشتر انجام شود، بنابر احتیاط واجب، باید بین غسل و وضو جمع کنند. یعنی هم غسل انجام دهند و هم وضو بگیرند.

این تفاوت در فتوای آیت الله مکارم، به دلیل احتیاط ایشان در موضوع غسل جنابت پس از نزدیکی از مقعد است.

حکم نزدیکی از مقعد در عقد موقت

در عقد موقت نیز، احکام نزدیکی از مقعد همانند عقد دائم است. اگر نزدیکی از مقعد با دخول انجام شود، بنابر احتیاط واجب، زن باید پس از پایان مدت عقد یا بخشش مدت توسط مرد، عده نگه دارد. نگه داشتن عده به دلیل احتمال بارداری و مشخص شدن وضعیت رحم است، حتی اگر نزدیکی از مجرایی غیر از مجرای طبیعی انجام شده باشد.

حقوق زن در صورت عدم تمایل

یکی از اصول مهم در روابط زناشویی، احترام به تمایلات و حقوق متقابل زوجین است. در مورد نزدیکی از مقعد، اگر زن به هر دلیلی (اعم از درد جسمی، ناراحتی روانی، یا عدم تمایل شخصی) راضی به انجام این عمل نباشد، فقه اسلام این حق را به او می دهد که از انجام آن امتناع کند. بسیاری از مراجع تقلید، در صورت عدم رضایت زن، این عمل را جایز نمی دانند یا حرام اعلام می کنند. بنابراین، مرد شرعاً حق ندارد همسر خود را به این کار مجبور کند. اگر مردی همسرش را مجبور به چنین رابطه ای کند، زن می تواند حتی از شوهر خود شکایت کند و این عمل مصداق آزار و تعدی به حقوق زن است.

حکم شرعی نزدیکی از مقعد در فقه اهل سنت

در فقه اهل سنت، دیدگاه ها درباره نزدیکی از مقعد میان زوجین، به مراتب صریح تر و قاطع تر از فقه شیعه است. غالب فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت (حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی) این عمل را به صراحت حرام می دانند. این دیدگاه بر پایه استناد به احادیث نبوی و همچنین مفهوم فطرت و هدف اصلی ازدواج استوار است.

دیدگاه کلی اهل سنت

اکثر فقهای اهل سنت، نزدیکی از مقعد را حتی با رضایت طرفین، عملی حرام و ممنوع می دانند. آن ها معتقدند که این عمل در تعارض با آموزه های قرآنی و سنت پیامبر اکرم (ص) است و به همین دلیل، انجام آن جایز نیست. یوسف قرضاوی، از علمای معاصر اهل سنت، بر این نظر تأکید می کند که رابطه جنسی مقعدی حرام است و حتی اگر مرد چنین درخواستی از زن کرد، او نباید تمکین کند و اگر مرد اصرار ورزید و سعی در تحمیل خود داشت، زن باید از او طلاق بگیرد. علمای اهل سنت همچنین تأکید کرده اند که زوج هایی که مرتکب این عمل شده اند، باید توبه کنند و آن را تکرار نکنند.

دلایل حرمت

فقهای اهل سنت برای اثبات حرمت نزدیکی از مقعد، به دلایل مختلفی استناد می کنند که مهمترین آن ها عبارتند از:

1. استناد به احادیث نبوی: احادیث متعددی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که به صراحت یا تلویحاً از این عمل نهی می کنند. به عنوان مثال، حدیثی از پیامبر (ص) نقل شده که می فرماید: «مَلْعُونٌ مَنْ أَتَى امْرَأَةً فِي دُبُرِهَا» یعنی «ملعون است کسی که با زنش از پشت نزدیکی کند.» همچنین حدیث دیگری می فرماید: «مَنْ أَتَى حَائِضًا أَوِ امْرَأَةً فِي دُبُرِهَا أَوْ كَاهِنًا فَقَدْ كَفَرَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ» یعنی «کسی که با زن در حال حیض یا از مقعد با او نزدیکی کند یا نزد کاهن برود، به آنچه بر محمد نازل شده، کفر ورزیده است.» (سنن ترمذی) این احادیث، دلالت روشنی بر حرمت این عمل دارند.
2. مخالفت با فطرت و هدف اصلی رابطه جنسی: هدف اصلی از ازدواج و رابطه جنسی مشروع، تولید نسل (تناسل) است که تنها از طریق نزدیکی از مجرای طبیعی (مهبل) محقق می شود. نزدیکی از مقعد با این هدف اساسی منافات دارد و آن را ناکام می گذارد. فقها این عمل را خارج از چهارچوب طبیعی و فطری رابطه زناشویی می دانند.
3. قیاس با عمل قوم لوط (با تأکید بر تفاوت میان لواط و وطی دبر): هرچند فقهای اهل سنت بر تفاوت ماهوی میان وطی دبر (نزدیکی از مقعد میان زوجین) و لواط (همجنس گرایی مردان) تأکید دارند، اما برخی از آن ها این عمل را از باب تشابه در محل وقوع، مورد نکوهش قرار داده و آن را در راستای اعمال غیرفطری قوم لوط تلقی می کنند.

تفسیر آیه نساؤکم حرث لکم

در قرآن کریم، آیه ۲۲۳ سوره بقره می فرماید: «نِسَآؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُواْ حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ» یعنی «زنان شما کشتزار شما هستند؛ پس از هر جا [و هر گونه] که می خواهید به کشتزار خود [در]آیید.» برخی ممکن است این آیه را مجوزی برای نزدیکی از مقعد تلقی کنند، اما اکثر علمای اهل سنت بر این باورند که این آیه مجوزی برای نزدیکی از مقعد نیست. آن ها این آیه را به معنای جواز نزدیکی از مجرای طبیعی (مهبل) اما از هر جهت و حالت (ایستاده، نشسته، خوابیده) تفسیر می کنند، نه از هر مکان. به عبارت دیگر، کلمه «أنّى» در اینجا به معنای «کیف» (چگونه) است، نه «أین» (کجا). بنابراین، این آیه شامل نزدیکی از مقعد نمی شود و آن را مجاز نمی داند.

به این ترتیب، فقه اهل سنت با استناد به نصوص صریح و مبانی عقلی و فطری، حکم به حرمت قاطع نزدیکی از مقعد می دهد و زوجین را از این عمل باز می دارد.

دیدگاه پزشکی و عوارض نزدیکی از مقعد

ورای ابعاد فقهی و شرعی، نزدیکی از مقعد دارای پیامدهای جسمانی و روانی است که از منظر علم پزشکی قابل بررسی و تامل است. ساختار آناتومیکی مقعد و رکتوم برای دفع مدفوع طراحی شده است، نه برای دخول جنسی. به همین دلیل، انجام این عمل می تواند خطرات و آسیب های متعددی را به همراه داشته باشد که آگاهی از آن ها برای تصمیم گیری آگاهانه ضروری است.

خطرات و آسیب های جسمانی

بافت پوششی رکتوم (مخاط روده) بسیار نازک، حساس و فاقد قابلیت ارتجاعی مجرای واژن است. همچنین، فاقد غدد ترشح کننده مایعات روان کننده کافی برای دخول است. این ویژگی ها، مقعد را در برابر آسیب پذیری بسیار بالا قرار می دهد:

1. پارگی، خونریزی و زخم های مخاط مقعد: دخول بدون روان کننده کافی یا با فشار زیاد می تواند به پارگی های ریز (میکروتروما) یا حتی پارگی های بزرگتر منجر شود. این پارگی ها باعث خونریزی، درد شدید و عفونت می شوند.
2. ایجاد یا تشدید بواسیر (هموروئید) و فیشر مقعدی: فشار مداوم و تروما به ناحیه مقعد می تواند باعث التهاب و تورم عروق بواسیری شده یا بواسیر موجود را تشدید کند. فیشر مقعدی (شقاق) نیز پارگی کوچکی در پوست اطراف مقعد است که با درد و خونریزی همراه بوده و از عوارض شایع این نوع رابطه است.
3. آسیب به عضلات اسفنکتر مقعد و احتمال بی اختیاری مدفوع: اسفنکترهای مقعد (عضلات حلقوی داخلی و خارجی) وظیفه کنترل دفع مدفوع را بر عهده دارند. تکرار نزدیکی از مقعد می تواند به این عضلات آسیب رسانده و در طولانی مدت منجر به ضعف آن ها و در نهایت بی اختیاری مدفوع شود که یک مشکل جدی و آزاردهنده است.
4. افزایش چشمگیر خطر انتقال بیماری های مقاربتی (STD) از جمله HIV، HPV، هپاتیت، هرپس و…: مخاط مقعد بسیار نفوذپذیرتر از مخاط واژن است و به راحتی پاره می شود. این پارگی های ریز مسیر مستقیمی برای ورود ویروس ها و باکتری ها به جریان خون فراهم می کنند. به همین دلیل، خطر انتقال بیماری هایی مانند HIV (ایدز)، HPV (ویروس پاپیلومای انسانی که عامل زگیل تناسلی و سرطان مقعد است)، هپاتیت B و C، هرپس سیمپلکس و سوزاک و سیفلیس از طریق این نوع رابطه به شدت افزایش می یابد.
5. عفونت های باکتریایی و قارچی دستگاه تناسلی و ادراری: ناحیه مقعد دارای مقادیر زیادی باکتری های روده ای (مانند اشریشیا کلی) است. انتقال این باکتری ها به دستگاه تناسلی زن یا حتی به مجرای ادراری می تواند منجر به عفونت های شدید و مکرر شود.
6. سوراخ شدن روده (در موارد بسیار نادر اما خطرناک): در موارد شدید و با فشار بسیار زیاد یا استفاده از اشیاء نامناسب، ممکن است روده سوراخ شود که یک وضعیت اورژانسی پزشکی است و نیاز به جراحی فوری دارد.

اثرات روانی و عاطفی

علاوه بر خطرات جسمانی، نزدیکی از مقعد می تواند پیامدهای روانی و عاطفی عمیقی بر روابط زناشویی و سلامت فردی داشته باشد:

1. کاهش صمیمیت و لذت جنسی برای یکی از طرفین: به خصوص در صورتی که یکی از طرفین تمایل واقعی به این عمل نداشته باشد یا در طول آن درد و ناراحتی جسمی یا روانی را تجربه کند، این نوع رابطه می تواند به جای افزایش صمیمیت، به دوری و نارضایتی منجر شود.
2. احساس تحقیر، درد، اضطراب یا آسیب روانی در صورت اجبار یا عدم تمایل: تحمیل این عمل به همسر، حتی با رضایت ظاهری، می تواند احساساتی نظیر تحقیر، سوءاستفاده، اضطراب و حتی ضربه روانی را در فرد ایجاد کند. این امر به ویژه برای زنان می تواند آزاردهنده باشد.
3. تأثیر منفی بر کیفیت روابط زناشویی و رضایت از زندگی مشترک: نارضایتی مستمر از یک جنبه مهم رابطه جنسی، می تواند به تدریج بر کیفیت کلی رابطه زناشویی تأثیر منفی بگذارد و رضایت از زندگی مشترک را کاهش دهد. گفتگو، تفاهم و احترام به مرزهای یکدیگر در روابط جنسی از ارکان اصلی سلامت یک رابطه است.

توصیه های بهداشتی و ایمنی (در صورت اصرار بر انجام)

با توجه به خطرات متعدد ذکر شده، توصیه پزشکی بر پرهیز از این نوع رابطه است. اما در صورتی که زوجین علی رغم آگاهی از عوارض و با رعایت کامل رضایت طرفین، بر انجام آن اصرار دارند، رعایت نکات زیر برای کاهش آسیب ها ضروری است:

1. اهمیت استفاده از روان کننده های مبتنی بر آب: برای کاهش اصطکاک و جلوگیری از پارگی بافت، استفاده از روان کننده های فراوان و با کیفیت (ترجیحاً بر پایه آب) الزامی است. از روان کننده های نفتی یا روغنی پرهیز کنید، زیرا می توانند کاندوم را آسیب زده و خطر عفونت را افزایش دهند.
2. ضرورت استفاده از کاندوم برای کاهش خطر انتقال بیماری ها: برای کاهش چشمگیر خطر انتقال بیماری های مقاربتی، استفاده صحیح و مداوم از کاندوم لاتکس یا پلی یورتان ضروری است، حتی در روابط زناشویی که فرد به شریک خود اعتماد دارد.
3. رعایت حداکثری بهداشت فردی قبل و بعد از عمل: تخلیه کامل روده و شستشوی دقیق ناحیه مقعد قبل از عمل، برای کاهش خطر انتقال باکتری های روده ای و عفونت ها حیاتی است. شستشوی ناحیه پس از عمل نیز توصیه می شود.
4. عدم اصرار بر ادامه عمل در صورت بروز درد یا ناراحتی: درد، نشانه آسیب است. در صورت بروز هرگونه درد یا ناراحتی، فوراً باید عمل را متوقف کرد. اصرار بر ادامه می تواند به آسیب های جدی و جبران ناپذیر منجر شود.
5. مشاوره با پزشک در صورت بروز هرگونه مشکل یا علائم: در صورت تجربه درد مداوم، خونریزی، خارش، ترشحات غیرعادی یا هرگونه علائم دیگر پس از نزدیکی از مقعد، مراجعه فوری به پزشک متخصص (گوارش، عفونی، زنان) الزامی است.

نتیجه گیری و توصیه های نهایی

نزدیکی از مقعد، عملی است که در فقه اسلامی و علم پزشکی با ملاحظات جدی همراه است. از منظر شرعی، در فقه شیعه، حکم غالب بر «کراهت شدید» است و در صورت عدم رضایت همسر یا ایجاد آزار، به «حرمت» می گراید. این دیدگاه بر اهمیت رضایت زن و حفظ حقوق و کرامت او تأکید دارد. در مقابل، فقهای اهل سنت به صورت قاطع این عمل را «حرام» می دانند و آن را مخالف نص صریح احادیث نبوی و فطرت انسانی قلمداد می کنند.

از جنبه پزشکی، نزدیکی از مقعد با خطرات جسمانی قابل توجهی نظیر پارگی، خونریزی، بواسیر، فیشر مقعدی، آسیب به اسفنکتر و مهمتر از همه، افزایش چشمگیر خطر انتقال بیماری های مقاربتی همراه است. علاوه بر این، می تواند پیامدهای روانی و عاطفی منفی از جمله کاهش صمیمیت، احساس درد یا تحقیر و تأثیر مخرب بر کیفیت روابط زناشویی را در پی داشته باشد. تأکید بر گفتگوی باز، تفاهم، احترام متقابل و رضایت کامل زوجین در تمامی ابعاد روابط زناشویی، اصلی اساسی و غیرقابل چشم پوشی است. انتخاب نوع و شیوه روابط جنسی باید به گونه ای باشد که نه تنها سلامت جسمی و روانی هر دو طرف را تضمین کند، بلکه به تقویت پیوندهای عاطفی و رضایت خاطر زوجین از زندگی مشترک منجر شود.

در نهایت، برای تصمیم گیری آگاهانه و مسئولانه در این زمینه، توصیه می شود که زوجین با متخصصین دینی (مراجع تقلید، کارشناسان مذهبی) برای اطلاع از احکام شرعی و همچنین با متخصصین سلامت (پزشک، روانشناس، مشاور خانواده) برای بررسی پیامدهای جسمانی و روانی مشورت کنند. این رویکرد جامع نگر، به آن ها کمک خواهد کرد تا روابط زناشویی خود را در چارچوبی سالم، مشروع و رضایت بخش مدیریت نمایند.