سی وپنج نمایشگاه و یک نتیجه ؛ فلوشیپ کتاب کودک و نوجوان

سی وششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به زودی از تاریخ ۱۷ تا ۲۷ اردی بهشت ماه ۱۴۰۴ در محل مصلای امام خمینی (ره) در شرف برگزاری است. شاید بزرگ ترین رویداد فرهنگی کشور که با همه ی فراز و نشیب ها و جملگی حرف و حدیث ها در اردی بهشت هرسال به علاقمندان کتاب در سراسر کشور رخ می نمایاند همین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران باشد. اما برگزاری نمایشگاه امسال شکرانه دارد. بایستی به مسؤولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دست مریزاد و خدا قوت گفت. باید دست فعالان فرهنگی کشور را بوسید. باید به سی وپنج سال تجربه ی برگزاری نمایشگاه کتاب که عمری به درازای فعالیت حرفه ای انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان را پشت سر گذارده افتخار کرد که بالاخره درخت نمایشگاه بین المللی کتاب تهران ثمر داد؛ آن هم چه میوه ای. خوش آب ورنگ. رسیده. شیرین. شیرین به کام همگان. نتیجه ای با عنوان “فلوشیپ کتاب کودک و نوجوان”.

از همین رو به بهانه ی برگزاری نخستین فلوشیپ کتاب کودک و نوجوان که مقرر است در سی وششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران آغاز به کار کند و به همت جمله عاشقانِ رشد و توسعه ی حرفه ای کتاب کودک و نوجوان و ناشران متعهد و دل سوز به نحو دائمی فعالیت کند حسب اعلان عمومی رییس هیأت مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان مبنی بر این که از پیشنهادهای مرتبط با فلوشیپ کتاب استقبال می شود تا منجر به برگزاری هرچه به تر آن شود نکته هایی چند به منظور برگزاری حرفه ای فلوشیپ کتاب و نیز به امید اجرایی باشکوه به شکوه و عظمت تاریخ ادبیات کهن پارسی و به گستره ی جغرافیای فرامرزی زبان فارسی و به بلندای پرچم صلح و آشتی جمهوری اسلامی ایران عزیز یادآور می شود. باشد که مفید واقع شود. ان شاءالله

یک. پیش نیاز برگزاری فلوشیپ کتاب و نشر مطالعه و شناسایی واژگان و اصطلاحات تخصصی حوزه ی فلوشیپ کتاب و نشر است. چراکه فلوشیپ کتاب و نشر برای نخستین بار است که در معرض برپایی است و متخصصان شرکت کننده در این رویداد بایستی بر واژگان و اصطلاح های رایج که معمولاً به انتقال اطلاعات بین افراد متخصص کمک می کند تسلط کامل داشته باشند. برای دست یابی به این مهم دست یاری دراز کردن به سمت همکاران باتجربه و فعال در حوزه ی کتاب کودک و نوجوان مانند شورای کتاب کودک که متولد سال ۱۳۴۲ است خالی از فایده نیست. چراکه تجربه ی تدوین کتاب مرجع و فرهنگ لغت و فرهنگ نامه را دارند. مثلاً همین شورای کتاب کودک از سال ۱۳۵۸ که کار ارزش مند طراحی و مدخل نویسی “فرهنگ نامه ی کودکان و نوجوانان” را با تکیه بر فرهنگ ایران شروع کرد تاکنون بیست ودو جلد از این کتاب گران بها و حیاتی برای جامعه ی کودک و نوجوان را منتشر کرده و قصد دارد در یک صدمین سال روز جهان گشاییِ توران میرهادی نخستین دبیر اجرایی شورای کتاب کودک این ملکه ی فاتح دنیای کودک و نوجوان بیست وششمین و آخرین جلد کتاب “فرهنگ نامه ی کودکان و نوجوانان” را نشر دهد که در بین کتاب های دایره المعارف عمومیِ مصورِ نوشته شده به زبان فارسی در حوزه ی کودک و نوجوان کم نظیر که نه! بی نظیر است.

دو. صرف استفاده از واژگان تخصصی لزوماً به معنای فهم و درک درست از مفهوم به کارگرفته شده در یک عبارت فنی نیست. هر رویداد تخصصی و علمی آموزشی نیازمند یک ترمینولوژی و فرهنگ نامه ی اختصاصی و نیز تقویم رویداد است.

به نظر می رسد که نگاه ما نباید این باشد که قصد برگزاری فلوشیپ کتاب و نشر را برای نخستین بار داریم (آن هم به صورت نمایشی) بل که زیرکانه بایستی بر آن باشیم که در نهایت قوت و قدرت و نظم و تخصص سیاست های علمی فرهنگی حاکم بر تمامی فرایندهای حوزه ی نشر کتاب به ویژه کتاب کودک و نوجوان را به صورت حرفه ای عملیاتی و پیاده سازی کنیم. فلذا ضرورت دارد به این رویداد ارزش مند فراتر از برگزاری دوره های MBA و DBA معمول نگاه کرد؛ چراکه درواقع به مثابه ی دوره های فرصت مطالعاتی و بل که تحصیلات تکمیلی محسوب است.

سه. ضرورت دارد پیش تر به یک ادبیات مشترک در تعامل فرهنگی با شرکت کنندگان خارجی اعم از آژانس های بین المللی و یا منطقه ای و سازمان های مردم نهاد (NGOها) برسیم تا اختلاف نظری در تعریف واژه های تخصصی و غیرآن نداشته باشیم و در ابتدای راه درنمانیم و متن تفاهم نامه ها از پیش تهیه و تنظیم و تدوین شده باشد.

به عنوان مثال خودِ واژه ی “فلوشیپ” بایستی تعریف شود تا وارد ادبیات مشترک دوطرفِ یک تفاهم نامه شود. به نظر می رسد که فلوشیپ کتاب و نشر صرفاً تعامل فرهنگی نشر کتاب به این معناکه نسخه ی اصلی کتاب ازسوی مؤلف در اختیار دیگر ناشر یا ناشران خارجی قرار گیرد و حقوق مادی و معنوی آن واگذار شود نیست بل که فراتر از این مهم درواقع یک دوره ی تکمیلی علمی کاربردی برای فعالان حوزه ی نشر و کتاب محسوب است که کمک می کند دانش پذیر سطح علمی خود را ارتقا دهد و با تکمیل دوره آماده ی گذراندن دوره ی تخصصی و بالاتر شود. البته دوره های تخصصی بایستی در زیرعنوان های رشته های تحصیلی و دانشگاهی تعریف شود به طوری که برای هر رشته ی تخصصی مثلاً تصویرگری کتاب کودک (نه نوجوان) در چند موضوع مهم دوره های فلوشیپ منظور شود که متخصصان (تصویرگران) واجد شرایط بتوانند آن دوره ی فلوشیپ (تخصصی مثلاً تصویرگری کتاب های کودکان کم شنوا یا فوق تخصصی مثلاً تصویرگری کتاب های کودکان کم شنوای دختر) را بگذرانند و پژوهش و یا پروژه ی پایان دوره ی خود را نیز با موفقیت پشت سر گذارَند که درصورت توفیق دانش آموخته ی این دوره موفق به اخذ دانش نامه ی تخصصی دوره ی فلوشیپ (مثلاً تصویرگری کتاب های کودکان کم شنوا) می شود. می توان طول دوره را حداکثر به مدت دو سال اعم از دوره ی نظری و عملی در نظر گرفت.

چهار. تدوین سرفصل های علمی آموزشی یک ضرورت آموزشی است که بایستی به صورت کتاب چه تنظیم و (نسخه های چاپی و الکترونیکی آن) در اختیار استادان و متخصصان امر و نیز دانش پذیران و دانش پژوهان قرار گیرد.

ناگفته پیداست که شوربختانه درحال حاضر قوانین و مقررات مرتبط با کتاب و نشر به صورت یک پارچه در دسترس نیست و نیازمند تدوین کتاب است با سرفصل هایی هم چون؛ حقوق چاپ و نشر کتاب حقوق کودک و نوجوان حقوق شهروندی حقوق اساسی مبانی تربیتی کودک در اسلام حقوق عمومی مبانی و اصول آزادی مطبوعات اصول اخلاق حرفه ای حقوق قراردادها قوانین و مقررات حق نشر (کپی رایت) نگارش ترجمه توزیع و نشر کتاب در چهارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران و هم چنین حقوق مالکیت معنوی ازجمله؛ قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1348 قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب سال ۱۳۵2 قانون مطبوعات مصوب سال 1364 اهداف و سیاست ها و ضوابط نشر کتاب مصوب سال 1367 قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی عناوین و اصطلاحات بیگانه مصوب سال ۱۳۷۵ قانون ثبت اختراعات طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال 1386 قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان مصوب سال ۱۳۸۸ قانون حمایت از مالکیت صنعتی مصوب سال 1403.

پنج. در مقام اجرا نباید غیرحرفه ای و مغرضانه یا مغرور رفتار کرد. حق قانونی جملگی ناشران متخصص در حوزه ی کتاب کودک و نوجوان است که مشارکت حرفه ای داشته باشند. هم چنان که سیاست کلان ما بایستی این باشد که به یک کشور خاص اکتفا نکنیم و از همه ی کشورهای توانمند و فعالان حوزه ی کتاب و نشر دعوت رسمی و جدی داشته باشیم؛ به خصوص پانزده کشور فارسی زبان و همسایگان و هم چنین کشورهای عربی. چراکه با برخی کشورها مشترکات فرهنگی داریم و باید محصولات فرهنگی خود را با سایر کشورها نیز به اشتراک بگذاریم.

شش. به طور قطع و یقین اجرای تحسین برانگیز این رویداد فرهنگی می تواند حتا بر رفع دیگر موانع بین المللی هم چون قانون کپی رایت و دفع هزینه های سربار اقتصادی حوزه ی نشر و توزیع و چاپ کتاب و چه بسا جذب و تشویق و ترغیب سرمایه گذاری خارجی در جهت تولید محتوای ارزش مند و موردنیاز کودکان جامعه ی ایران کنونی را رقم بزند.

هفت. نه در حاشیه ی برگزاری نخستین فلوشیپ نشر کتاب کودک و نوجوان بل که در بطن و متن به جاآوری این رویداد علمی آموزشی می توان از ظرفیت های دیگر وزارت خانه ها و سازمان ها و نهادهای دولتی که مجری وظایف و تکلیف های قانونی برخی حقوق اساسی مردم و امور حاکمیتی محسوبند بهره گرفت. و از آن جمله است؛

۱. دعوت رسمی از مسؤولان وزارت آموزش و پرورش به عنوان حامی معنوی به منظور همکاری مشترک و مشارکت جدی و فعال در جهت تحقق اهداف صریح قانون اساسی موضوع مفاد بند سوم از اصل سوم و اصل سی ام قانون اساسی با امضای تفاهم نامه ی مشترک و سه گانه فی مابین وزارت خانه های آموزش و پرورش و فرهنگ و ارشاد اسلامی و انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان.

چراکه وفق قانون اساسی دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم همه امکانات خود را برای “آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی” به کار برد (بند سوم از اصل سوم قانون اساسی) و هم چنین؛ “دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.” (اصل سی ام قانون اساسی)

2. دعوت رسمی از استادان دانشگاهی و متخصصان صاحب تألیف در زمینه ی حقوق مالکیت معنوی و ناشران حرفه ای کتاب کودک و نوجوان و سرمایه گذاران حوزه ی کتاب و فرهنگ نه فقط به منظور تدریس دروس و سرفصل های مرتبط بل که با هدف تجاری سازی حقوق مالکانه ی فکری و مالکیت معنوی اشخاص و صاحبان حرفه.

3. دعوت رسمی از مسؤولان “مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور” جهت مشارکت جدی و فعال در زمینه ی تبیین و تشریح حقوق مالکیت معنوی ناشران و نویسندگان و ویراستاران و تصویرگران و طراحان کتاب و نیز رفع موانع قانونی بهره مندی فعالان حوزه ی کتاب و نشر در استفاده از حقوق مالکیت معنوی این حوزه.

4. دعوت رسمی و مشارکت حضوری و فعال رایزن فرهنگی سفارت خانه های جمهوری اسلامی ایران در سایر کشورها به ویژه کشورهای شرکت کننده در نخستین رویداد یا در آینده؛ به منظور بهره مندی از ابزارهای دیپلماسی فرهنگی در مقام و موقعیت رسمی و دولتی و نیز به عنوان حامی دولتی ناشران ایرانی فعال در عرصه ی بین المللی به منظور تسهیل و تسریع در امور فعالان حوزه ی کتاب و نشر.

به امید این که برگزاری فلوشیپ کتاب و نشر گامی مهم و حیاتی و مؤثر در جهت تأمین و تضمین حقوق شهروندی کودکان و نوجوانان این آیندگان سرزمینِ دیرینه فرهنگ وتمدن مبنی بر تحقق اصول قانون اساسی به خصوص بند سوم از اصل سوم و اصل سی ام قانون اساسی تلقی و باقیات الصالحات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان به شمار آید. ان شاءالله

………………………………………

*. مدرس دانشگاه و پژوهش گر مسایل حقوقی

‏ reza1403tajgar@gmail.com