آیا خشم ترامپ به چرخش او در برابر روسیه منجر خواهد شد؟

رسول سلیمی: دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده در روزهای اخیر با اظهاراتی تند و تهدیدآمیز علیه ولادیمیر پوتین همتای روس خود بار دیگر توجه جهانی را به خود جلب کرده است. او در مصاحبه ای تلفنی با شبکه ان بی سی نیوز اعلام کرد که از رویکرد پوتین در قبال آتش بس اوکراین «بسیار عصبانی» است و تهدید کرد که اگر مسکو ظرف یک ماه به توافقی برای پایان جنگ نرسد تعرفه هایی ۲۵ تا ۵۰ درصدی بر خریداران نفت روسیه وضع خواهد کرد. این اظهارات که در بحبوحه مذاکرات شکننده صلح میان اوکراین و روسیه مطرح شده موجی از واکنش ها را در میان کارشناسان و ناظران سیاسی برانگیخته است. اما چرخش ترامپ در برابر پوتین چه معنایی دارد؟

تغییر لحن غیرمنتظره: از دوستی به خشم

اظهارات اخیر ترامپ درباره پوتین که او را به «خونریزی در اوکراین» متهم کرده و از وضع تعرفه های سنگین سخن گفته نشان دهنده چرخشی آشکار در رویکرد اوست. ناظران سیاسی خاطرنشان می کنند که رئیس جمهور آمریکا که در ماه های اولیه دومین دوره ریاست جمهوری اش لحنی ملایم تر نسبت به مسکو داشت اکنون به موضعی تهاجمی روی آورده است. به گفته برخی کارشناسان این تغییر می تواند واکنشی به فشارهای فزاینده متحدان اروپایی باشد که از رویکرد نرم تر اولیه او نسبت به پوتین نگران بودند. آنها معتقدند که این تهدیدها تلاشی برای بازسازی چهره ای قاطع در سیاست خارجی است به ویژه پس از انتقادهایی که او را متهم به مماشات با روسیه می کردند.

ناظران سیاسی معتقدند ترامپ در هفته های گذشته سعی داشت با میانجی گری میان مسکو و کی یف وعده انتخاباتی خود برای پایان سریع جنگ را عملی کند اما حالا که با مقاومت پوتین روبه رو شده به نظر می رسد عصبانیتش واقعی است. برخی دیگر این تغییر را تاکتیکی می دانند و معتقدند او با این اظهارات می خواهد اهرم فشاری علیه روسیه ایجاد کند بدون آنکه لزوماً قصد اجرای تعرفه ها را داشته باشد. این دسته از ناظران تأکید دارند که لحن تند او ممکن است بخشی از یک استراتژی بزرگ تر برای مجبور کردن پوتین به بازگشت به میز مذاکره باشد.

با این حال کارشناسان هشدار می دهند که این چرخش ناگهانی می تواند اعتماد به میانجی گری آمریکا را تضعیف کند. چه آنکه اگر ترامپ یک روز پوتین را دوست خطاب کند و روز بعد او را تهدید کند هم اوکراین و هم متحدان ناتو ممکن است در مورد ثبات سیاست خارجی او تردید کنند. این تغییر لحن هرچند شاید از سر ناچاری باشد نشان دهنده پیچیدگی هایی است که ترامپ در مدیریت این بحران با آن روبه روست.

تهدید تعرفه ها: ابزار اقتصادی یا بلوف سیاسی؟

تهدید به وضع تعرفه های ۲۵ تا ۵۰ درصدی بر خریداران نفت روسیه که ترامپ آن را «تعرفه های ثانویه» نامیده یکی از بحث برانگیزترین بخش های اظهارات اوست. کارشناسان اقتصادی معتقدند که این اقدام اگر اجرایی شود می تواند تأثیرات گسترده ای بر بازار جهانی انرژی داشته باشد. این در حالی است که روسیه یکی از بزرگ ترین صادرکنندگان نفت جهان است و چنین تعرفه هایی نه تنها اقتصاد مسکو را تحت فشار قرار می دهد بلکه قیمت انرژی را در اروپا و آسیا بالا می برد. از این رو این سیاست ممکن است به متحدان آمریکا از جمله کشورهای اروپایی وابسته به نفت روسیه آسیب بزند و تنش های تجاری جدیدی ایجاد کند.

برخی ناظران سیاسی نیز این تهدید را بیشتر یک بلوف تاکتیکی می دانند تا سیاستی عملی. چه آنکه ترامپ سابقه استفاده از تهدیدهای اقتصادی برای گرفتن امتیاز در مذاکرات را دارد مانند کاری که با چین و ونزوئلا کرد. اما اجرای این تعرفه ها به هماهنگی بین المللی نیاز دارد که با توجه به رویکرد یک جانبه او بعید به نظر می رسد. این دسته از کارشناسان معتقدند که هدف اصلی او از این تهدید ترساندن پوتین و نشان دادن جدیتش به مخاطبان داخلی و خارجی است نه لزوماً اجرای آن.

در مقابل گروهی دیگر از تحلیلگران این تهدید را جدی می گیرند و آن را بخشی از استراتژی گسترده تر ترامپ برای استفاده از قدرت اقتصادی آمریکا می دانند. آنها معتقدند ترامپ می داند که اقتصاد روسیه به صادرات نفت وابسته است و تعرفه های ثانویه می تواند خریداران بزرگ مانند چین و هند را وادار به بازنگری کند. با این حال کارشناسان هشدار می دهند که این اقدام ممکن است به تلافی جویی روسیه منجر شود مانند محدود کردن صادرات گاز به اروپا که می تواند بحران انرژی را تشدید کند.

تأثیر بر اوکراین: امید یا سرخوردگی؟

اظهارات تند ترامپ علیه پوتین و تهدید به اقدام علیه روسیه واکنش های متفاوتی در میان ناظران درباره تأثیر آن بر اوکراین به دنبال داشته است. کارشناسان مسائل اروپا معتقدند که این موضع گیری می تواند به کی یف اطمینان خاطر بدهد که آمریکا همچنان از آن حمایت می کند. چه آنکه پس از ماه ها فشار بر زلنسکی برای پذیرش آتش بس این اظهارات نشان می دهد که ترامپ حالا مسکو را مقصر می داند نه کی یف. این می تواند روحیه اوکراینی ها را تقویت کند. از این رو تهدید تعرفه ها ممکن است پوتین را به تجدیدنظر در مواضعش وادار کند که به نفع اوکراین خواهد بود.

با این حال گروهی دیگر از ناظران نگرانند که این تهدیدها به نتیجه عملی نرسد و اوکراین را در موقعیت دشوارتری قرار دهد. به اعتقاد این گروه از ناظران سیاسی ترامپ پیش تر با قطع کمک های نظامی و اطلاعاتی کی یف را تحت فشار گذاشت تا آتش بس را بپذیرد. حالا اگر این تهدیدها فقط حرف باشد و اجرا نشود اوکراین هم از حمایت آمریکا بی بهره می ماند و هم در مذاکرات ضعیف تر می شود. این دسته از کارشناسان تأکید می کنند که اوکراین به اقدامات ملموس نیاز دارد نه وعده های بلندپروازانه ای که ممکن است عملی نشوند.

همچنین برخی تحلیلگران به تناقض در رویکرد ترامپ اشاره دارند. آنچنان که ترامپ یک ماه پیش زلنسکی را در کاخ سفید سرزنش کرد و حالا پوتین را هدف قرار داده است. این سردرگمی می تواند اعتماد کی یف به واشنگتن را کاهش دهد. این ناظران معتقدند که اوکراین در این میان قربانی نوسانات سیاست خارجی آمریکا شده است.

پیامدهای جهانی: تنش یا فرصت برای صلح؟

اظهارات ترامپ  نه تنها بر روابط آمریکا و روسیه بلکه بر معادلات جهانی نیز تأثیر گذاشته است. کارشناسان معتقدند که این تهدیدها می تواند تنش ها را در سطح بین المللی افزایش دهد. در این راستا اگر تعرفه ها اعمال شود چین و هند که بزرگ ترین خریداران نفت روسیه اند ممکن است با آمریکا وارد اختلاف شوند. این می تواند اتحادهای جهانی را متزلزل کند. نتیجه چنین سیاستی ممکن است به انزوای بیشتر آمریکا منجر شود به ویژه اگر اروپا با آن همراهی نکند.

در مقابل برخی ناظران این تهدید را فرصتی برای فشار بر پوتین و پیشبرد صلح می بینند و می گویند ترامپ با این اظهارات نشان داد که حاضر است از ابزارهای اقتصادی علیه روسیه استفاده کند چیزی که دولت بایدن از آن اجتناب کرد. این می تواند مسکو را به عقب نشینی وادار کند. این دسته از کارشناسان معتقدند که اگر پوتین احساس کند هزینه ادامه جنگ از سودش بیشتر است ممکن است به مذاکرات جدی تر تن دهد.

با این حال پوتین بارها نشان داده که در برابر تهدیدهای اقتصادی تسلیم نمی شود. او ممکن است این را به عنوان فرصتی برای تحکیم اتحاد با چین ببیند و به جای عقب نشینی حملاتش را تشدید کند و این تنش می تواند به جای صلح به طولانی تر شدن جنگ منجر شود.

قماری پرریسک در سیاست خارجی

اظهارات تند دونالد ترامپ علیه ولادیمیر پوتین و تهدید به وضع تعرفه های ثانویه بر نفت روسیه نقطه عطفی در تلاش های او برای پایان دادن به جنگ اوکراین است. این موضع گیری که از خشم او نسبت به مقاومت پوتین در برابر آتش بس حکایت دارد نشان دهنده ناامیدی رئیس جمهور آمریکا از تحقق وعده انتخاباتی اش برای حل سریع این بحران است. او که در ماه های گذشته با میانجی گری میان کی یف و مسکو و فشار بر اوکراین برای پذیرش آتش بس موقت پیش می رفت حالا با مانع سرسختی پوتین روبه رو شده و به ابزار تهدید اقتصادی روی آورده است.

تحلیل ها نشان می دهد که این رویکرد دو لبه دارد. از یک سو تهدید تعرفه ها می تواند پوتین را تحت فشار قرار دهد و او را به میز مذاکره بازگرداند به ویژه اگر اقتصاد شکننده روسیه هدف قرار گیرد. چه آنکه نفت ستون فقرات اقتصاد روسیه است و هرگونه اختلال در صادرات آن می تواند مسکو را وادار به تجدیدنظر کند. از سوی دیگر این تهدید ممکن است به عنوان بلوفی توخالی دیده شود که نه تنها پوتین را متزلزل نمی کند بلکه متحدان آمریکا را نیز نگران می سازد.

برای اوکراین این اظهارات هم امیدبخش است و هم نگران کننده. کی یف ممکن است از اینکه بالاخره مسکو هدف انتقادات تند واشنگتن قرار گرفته دلگرم شود اما عدم اطمینان به عملی شدن این تهدیدها می تواند موقعیتش را تضعیف کند. در چنین شرایطی اوکراین نمی تواند روی حرف های بلندپروازانه حساب کند؛ به حمایت واقعی نیاز دارد. در سطح جهانی نیز این تنش می تواند به جای صلح به تشدید درگیری ها منجر شود به ویژه اگر پوتین به جای عقب نشینی به متحدان غیرغربی خود نزدیک تر شود.

از این رو ترامپ با این اظهارات قماری پرریسک در سیاست خارجی آغاز کرده است. او که در کارزار انتخاباتی اش وعده پایان جنگ در «۲۴ ساعت» را داده بود حالا پس از دو ماه با واقعیتی پیچیده روبه روست. کارشناسان می گویند: «این جنگ به این سادگی حل نمی شود و پوتین بازیگری نیست که به راحتی تسلیم شود.» اگر او بتواند تهدیدهایش را به نتیجه برساند و پوتین را به آتش بس وادار کند دستاورد بزرگی به نام خود ثبت خواهد کرد. اما اگر این تهدیدها به نتیجه نرسد نه تنها وعده اش زیر سؤال می رود بلکه ممکن است اوکراین و متحدانش را در موقعیتی شکننده تر قرار دهد. آینده این بحران به تصمیمات هفته های آتی بستگی دارد اما آنچه روشن است این است که خشم ترامپ ممکن است متغیرهای دیگری را در خاورمیانه تحت تاثیر قرار دهد. از جمله مسئله ایران!

۲۱۳