یک ملاقه برکت – آیت البرز

به گزارش آیت البرز، متن پیش رو روایتی از یک آیین سنتی ایرانی در آستانه نوروز است که روزنامه ایران در گزارشی به آن پرداخته است: در صفی‌آباد خراسان شمالی و روستاهای اطراف آن، مراسم ملاقه‌ملاقه یکی از آیین‌های سنتی بوده که در شب‌های خاصی برگزار می‌شد. این رسم شباهت‌هایی به قاشق‌زنی در چهارشنبه‌سوری دارد، اما با ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود، نشان‌دهنده سنت‌های بومی منطقه است.
علی‌اصغر طاهری صفی‌آبادی (تاریخ‌پژوه) با اشاره به این نکته که این آیین، ریشه در باورهای کهن مردم منطقه دارد و نشانه‌ای از همبستگی اجتماعی وطلب برکت برای سال جدید یا شب‌های مهم مذهبی بوده، به «ایران» گفت: «شیوه اجرای مراسم در صفی‌آباد و روستاهای اطراف به این گونه است که اول هویت شرکت‌کنندگان پنهان می‌ماند چنانکه شرکت‌کنندگان که معمولاً کودکان، نوجوانان و گاه زنان جوان بودند، چادری بر سر می‌انداختند تا شناخته نشوند.
این کار علاوه بر ایجاد حس رمز و راز، به نوعی به جذابیت و هیجان مراسم می‌افزود. سپس افراد یک ملاقه فلزی را برمی‌داشتند و آن را به یک ظرف مسی، کاسه یا قابلمه فلزی می‌زدند تا صدایی ایجاد شود. بعد از آن شرکت‌کنندگان به خانه‌های همسایگان، اقوام و بزرگان محل می‌رفتند و با زدن ملاقه به در یا ظرفی که همراه داشتند، به نوعی حضور خود را اعلام می‌کردند.»
او ادامه داد: «دریافت هدایا یا خوراکی بخش دیگری از این مراسم بود چنانکه صاحبخانه که متوجه حضور این افراد می‌شد، معمولاً خوراکی‌هایی مانند نقل، آجیل، خرما، تخم‌مرغ، شیرینی محلی و گاهی پول خرد به آنها می‌داد. در برخی موارد، افراد بدون اینکه صحبت کنند، هدیه را گرفته و به خانه بعدی می‌رفتند تا هویتشان پنهان بماند.»

ملاقه‌ملاقه
طاهری صفی‌آبادی همچنین به مراسم ملاقه‌ملاقه در دیگر شهرهای خراسان بزرگ اشاره کرد و گفت: «این آیین سنتی نه‌تنها در صفی‌آباد، بلکه در سایر شهرها و روستاهای خراسان نیز با نام‌ها و جزئیات متفاوتی دیده شده است. در برخی از روستاهای نیشابور، مراسمی مشابه قاشق‌زنی در شب چهارشنبه‌سوری برگزار می‌شود که شباهت زیادی به ملاقه‌ملاقه دارد.
در برخی از روستاهای سبزوار و خوشاب، مراسمی مشابه برگزار می‌شود، اما به‌ جای استفاده از ملاقه و کاسه مسی، گاهی از چوب و زنگوله برای ایجاد صدا استفاده می‌شود. در این مناطق، افراد شرکت‌کننده نیز چادری بر سر می‌اندازند تا شناخته نشوند.
در قوچان و درگز، آیین‌های مشابه ملاقه‌ملاقه معمولاً در نیمه‌شعبان یا شب‌های خاص مذهبی اجرا می‌شود. در برخی از روستاهای کاشمر و بردسکن، کودکان و نوجوانان در شب‌های نزدیک به نوروز، با چادر و ظرف‌های مسی یا فلزی به در خانه‌ها می‌روند و هدایا دریافت می‌کنند.»
این تاریخ‌پژوه در خصوص تفاوت‌های محلی در اجرای مراسم، گفت: «در برخی از شهرها، شرکت‌کنندگان اشعار یا جملاتی خاص هنگام زدن ملاقه به در خانه‌ها می‌خوانند. در برخی دیگر، صاحبخانه باید حدس بزند چه کسی پشت چادر پنهان شده و اگر حدسش درست باشد، هدیه بیشتری می‌دهد.»

بازمانده ای از آیین های کهن ایرانی
 طاهری صفی‌آبادی اذعان کرد: «این مراسم می‌تواند بازمانده‌ای از آیین‌های کهن ایرانی باشد که در دوره‌های مختلف با فرهنگ اسلامی ترکیب شده و به شکل‌های مختلف در نقاط گوناگون خراسان حفظ شده است.»
او در خصوص معنای نمادین و فلسفه مراسم اظهار کرد: «این رسم بازمانده‌ای از آیین‌های پیش از اسلام است که بعدها با فرهنگ اسلامی ترکیب شده و به‌عنوان بخشی از سنت‌های نوروزی و مذهبی در منطقه باقی مانده است.
این رسم نوعی‌ طلب برکت برای سال جدید بود. افراد محله در این مراسم شرکت می‌کردند و همسایه‌ها از یکدیگر یاد می‌کردند که سبب تقویت همبستگی اجتماعی می‌شد.  یک آیین شاد و سرگرم‌کننده بود و برای کودکان و نوجوانان، این مراسم جنبه تفریحی و هیجان‌انگیز داشت، زیرا ناشناس بودن و گرفتن خوراکی از مردم، نوعی بازی سنتی محسوب می‌شد.»
شب چهارشنبه سوری
این تاریخ پژوه در خصوص زمان برگزاری این مراسم در صفی‌آباد و سایر شهرهای خراسان گفت: «در برخی از مناطق، این مراسم در شب چهارشنبه‌سوری برگزار می‌شد. همچنین گاهی این رسم در جشن‌های سنتی یا آغاز سال جدید نیز دیده می‌شد.» او در پاسخ به این سؤال که آیا این مراسم هنوز هم اجرا می‌شود، اظهار کرد: «با تغییر سبک زندگی، این آیین در بسیاری از شهرها رو به فراموشی است، اما در برخی از روستاهای خراسان، هنوز هم به‌صورت محدود برگزار می‌شود. با مستندسازی و بازشناسی این سنت‌ها، می‌توان آنها را برای نسل‌های آینده حفظ و احیا کرد.»

*بازنشر مطالب دیگر رسانه‌ها در آیت البرز به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان می‌باشد.

پایان خبر آیت البرز