تلف شدن ۱۰۰۰ فک در دریای خزر

همزمان با برگزاری اجلاس اقلیمی کاپ۲۹ در «باکو»، پایتخت آذربایجان در امتداد سواحل غربی دریای خزر، آن‌سوی دیگر در امتداد ساحل شرقی، جایی که صد‌ها فُک مرده در حاشیه آب‌های قزاقستان کشف شدند، یک تراژدی زیست محیطی در حال رخ دادن است.

وزارت کشاورزی قزاقستان می‌گوید در چارچوب پایش انجام شده توسط بازرسی بین منطقه‌ای حوضه ژائیک-کاسپین در شیلات، ۱۰۳۴ لاشه فک خزری در منطقه «مانگیستاو» از ۲۴ اکتبر تا ۱۳ نوامبر (حدود چهار روز پیش) در ساحل دریای خزر، کشف شده است.

به گفته مقامات قزاقستان، تحقیقات اولیه برای بررسی علت تلف شدن این فک‌ها انجام شده است.

کمیته شیلات این کشور بنابر یافته‌های اولیه می‌گوید علت مرگ و میر فک‌ها می‌تواند بلایای طبیعی باشد، از جمله نشت گاز طبیعی به دلیل زمین‌لرزه. با این حال، نتیجه گیری نهایی در مورد علت مرگ و میر دسته جمعی در بین فک‌های این منطقه پس از بررسی‌های آزمایشگاهی مشخص خواهد شد که طبق گفته سازمان‌های علمی دست‌کم سه تا چهار ماه طول می‌کشد.

همچنین به گفته این وزارتخانه، بازرسی شیلات به نظارت بر آب‌های دریا برای شناسایی عوامل منجر به مرگ و میر در بین فک‌ها ادامه می‌دهد.

کارکنان کمیته کنترل و نظارت دامپزشکی همچنین نمونه‌هایی از مواد پاتولوژیک را که برای بیماری‌های عفونی بررسی می‌شوند، جمع آوری کردند.

تا تاریخ ۱۳ نوامبر ۲۰۲۴، تمامی نمونه‌های بررسی شده توسط PCR، نتایج منفی را برای پاستورلوز، آنفلوآنزای پرندگان، دیستمپر سگ، سالمونلوز و لیستریوز نشان دادند، اما پایش سواحل دریای خزر همچنان ادامه دارد.

کارشناسان همچنین یادآور شدند که مرگ و میر دسته جمعی فک‌ها برای اولین بار در دریای خزر در اوایل دهه ۲۰۰۰ گزارش شد.

به گفته مقامات قزاقستان، در سال ۲۰۰۰ حدود ۱۰ هزار لاشه فک کشف شد.

پیش از این گزارش شده بود که بیش از ۱۵۰ لاشه فک در امتداد خط ساحلی خزر در منطقه مانگیستاو در نتیجه باد‌های طوفانی در ۲۳ اکتبر کشف شده است.

به گزارش «کازینفورم»، «ادیلبک کوزیباکوف»، یک بوم شناس، نگرانی خود را در مورد مرگ دسته جمعی فک‌های خزری ابراز کرد و آن را به فقدان کنترل واقعی از سوی نهاد‌های بین‌المللی و ملی در منطقه برای حمایت از این حیوانات نسبت داد.

این گزارش همچنین حاکیست قزاقستان در سال ۲۰۲۰ میلادی فک خزری را به لیست گونه‌های در معرض خطر انقراض خود اضافه کرد.

به گزارش «اوراسیا نت»، کارشناسان می‌گویند: فک‌ها در پاییز هر سال برای تولید مثل به شمال دریای خزر مهاجرت می‌کنند و مرگ و میر‌ها در این مدت در آب‌های شمالی رخ داده است.

مقامات قزاقستان جمعیت کلی فک خزری را در محدوده ۳۰۰ هزار تخمین می‌زنند. اما «آسل تاسماگمبتوا»، بنیانگذار موسسه تحقیقات زیست محیطی آسیای مرکزی (CAIER)، می‌گوید که ممکن است کمتر از ۱۰۰ هزار فک خزری باقی مانده باشد.

این دومین بار در دو سال گذشته است که فک‌های خزری در شرایطی مرموز به طور دسته جمعی می‌میرند. در نوامبر ۲۰۲۲، بیش از ۱۷۰ لاشه در امتداد سواحل قزاقستان پیدا شد و یک ماه بعد، حدود ۲۵۰۰ فک مرده در خاک روسیه کشف شد.

در سال ۲۰۲۳ میلادی (سال گذشته) مقامات قزاقستان تشخیص دادند که عفونت‌های ویروسی علت اصلی مرگ و میر فک‌ها بوده و افزودند که سیستم ایمنی حیوانات به دلیل آلودگی به خطر افتاده است. با این حال، مقامات بهداشتی روسیه با اشاره به مسمومیت با گاز‌هایی که از زیر بستر دریا منتشر می‌شوند، مرگ‌های دسته‌جمعی را به «عوامل طبیعی» نسبت دادند.

«فُک کاسپین» یک گونه پستاندار دریایی کمیاب است که تنها در دریای مازندران و رودخانه‌های منتهی به آن مانند «ولگا» و «اورال» زندگی می‌کند.

این گونه تنها پستاندار دریای مازندران به‌شمار می‌آید و به دلیل صید بی‌رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت، نیازمند به حمایت بین‌المللی است.

فک خزری به طور میانگین ۱.۵ متر طول و ۸۰ کیلوگرم وزن دارد و یکی از کوچک‌ترین انواع فک به‌شمار می‌رود.

ساحل‌نشینان شمال کشور به این جانور سگ آبی می‌گویند. این گونه در دنیا منحصر به فرد است و تنها در دریاچه خزر یافت می‌شود. این حیوانات زندگی اجتماعی دارند و اغلب در دسته‌های بزرگ دیده می‌شوند. فک‌ها جانورانی دارای اهمیت برای اکوسیستم دریای خزر به شمار می‌آیند و نابودی این جانوران می‌تواند اکوسیستم خزر را به خطر اندازد.

به گفته کارشناسان، تغذیه فک کاسپین عمدتاً از ماهی‌ها و گاهی از سخت پوستان است. در فصول مختلف نوع ماهیان مورد تغذیه فک‌ها بسیار متفاوت و متنوع است. فک‌های بالغ روزانه بین دو تا سه کیلوگرم ماهی می‌خورند؛ بنابراین هر فک به طور سالانه در حدود یک تُن ماهی مصرف می‌کند. در عین حال نوع تغذیه فک‌های کاسپین منجر به تجمع مواد شیمیایی و مضر از جمله فلزات سنگین و سموم در بدن آن‌ها می‌شود.

این جانور می‌تواند تا ۵۰ متر به اعماق آب رفته و برای مدت یک دقیقه زیر آب بماند. البته در مواردی رفتن فک‌ها به اعماق بیشتر تا ۱۵۰ متر یا برای مدت زمان بیشتر نیز گزارش شده است. پس از بازگشت فک به سطح آب باید مدتی را جهت تجدید قوا استراحت کند.

فک خزری براساس فهرست قرمز گونه‌های در معرض خطر «اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت» (IUCN) جزو گونه‌های در معرض خطر انقراض (EN) طبقه‌بندی شده است.

آلودگی ناشی از استخراج نفت و گاز در خزر و افت سطح آب به دلیل تغییر اقلیم برای بسیاری از گونه‌های این زیستگاه خطرناک است.

دفتر «برنامه محیط زیست سازمان ملل» هشدار داده است که دریای خزر از بار عظیم آلودگی رنج می‌برد. به جز ایران کشور‌های روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان نیز چهار کشور ساحلی دریای خزر هستند.