پتروشیمی؛ صنعتی پیشرو در اقتصاد غیرنفتی / صادرات محصولات پتروشیمی ایران به ۶۰ کشور جهان

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(آیت البرز)، «صنعت پتروشیمی ایران» به عنوان یکی از ارکان کلیدی در توسعه اقتصادی کشور، در سال‌های اخیر با تکیه بر منابع عظیم نفت و گاز کشور، پیشرفت چشمگیری داشته است. این صنعت با تولید محصولات متنوع پتروشیمی، به یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد غیرنفتی تبدیل شده است. علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، صنعت پتروشیمی ایران توانسته است به بیش‌از ۶۰ کشور جهان صادرات انجام دهد و به این ترتیب نقش مهمی در کاهش وابستگی به نفت خام ایفا کند. شرکت‌های بزرگ پتروشیمی مانند پتروشیمی خلیج فارس و پتروشیمی مارون به عنوان پیشگامان این صنعت در سطح جهانی شناخته می‌شوند و سهم عمده‌ای از بازارهای بین‌المللی را در اختیار دارند.

اهمیت و نقش صنعت پتروشیمی در تولید و افزایش ثروت ملی

صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان یکی از ارکان اساسی اقتصاد کشور، تأثیر زیادی در افزایش ثروت ملی دارد. بر اساس گزارش‌های وزارت نفت، این صنعت به‌طور مستقیم حدود ۲۵ درصد از صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهد. در سال ۲۰۲۲، ایران بیش‌از ۷۲ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید کرد که شامل متانول، پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و انواع کودهای شیمیایی است. این حجم تولید نه‌تنها در تأمین نیازهای داخلی بلکه در تأمین ارز برای کشور بسیار مؤثر بوده است. همچنین، تولید محصولات پتروشیمی باعث کاهش وابستگی به صادرات نفت خام می‌شود، به‌طوری که ایران قادر است حجم بیشتری از محصولات با ارزش‌افزوده‌ی بالا را به بازارهای جهانی صادر کند.

این صنعت همچنین در ایجاد شغل‌های مستقیم و غیرمستقیم در کشور نقش مهمی ایفاء می‌کند. طبق آمارهای وزارت کار، صنعت پتروشیمی در مجموع بیش‌از ۱۴۳ هزار شغل مستقیم ایجاد کرده است. بسیاری از این اشتغال‌ها در مناطق جنوبی کشور مانند استان‌های بوشهر و خوزستان ایجاد شده است که به توسعه‌ی اقتصادی این مناطق کمک زیادی کرده است. در این راستا، شرکت‌های پتروشیمی بزرگ نظیر پتروشیمی خلیج‌فارس و پتروشیمی مارون با گسترش فعالیت‌های خود، امکان اشتغال‌زایی برای هزاران نفر را فراهم کرده‌اند.

صنعت پتروشیمی ایران علاوه‌بر ایجاد اشتغال، به‌عنوان محرک اقتصادی برای صنایع پایین‌دستی نیز عمل می‌کند. برای مثال، با تولید محصولات شیمیایی و پلاستیکی در داخل کشور، صنایع خودروسازی، لوازم خانگی و نساجی می‌توانند به مواد اولیه‌ی موردنیاز خود دست یابند و از واردات این محصولات خودداری کنند. این امر به‌طور مستقیم به افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات کمک می‌کند، که در نهایت به رشد اقتصادی کشور می‌انجامد.

نقش صنعت پتروشیمی به‌عنوان پیشران اقتصادی کشور در ارتقای ارزش افزوده و اشتغال‌زایی

صنعت پتروشیمی ایران در سال‌های اخیر توانسته است به‌عنوان یکی از پیشران‌های اصلی اقتصادی کشور عمل کند. بر اساس گزارش‌های سازمان توسعه تجارت ایران، در سال ۲۰۲۲، ایران از صادرات محصولات پتروشیمی بیش از ۱۵ میلیارد دلار درآمد کسب کرد. این درآمد، که بخش عمده‌ای از آن از صادرات محصولات شیمیایی، متانول و پلی‌اتیلن به کشورهای مختلف تأمین شده است، باعث افزایش ارزش افزوده در اقتصاد کشور شده است. این ارزش افزوده به‌طور مستقیم در کاهش وابستگی به صادرات نفت خام و افزایش ظرفیت تولید داخلی مؤثر بوده است.

ایران با تولید بیش‌از ۷۲ میلیون تُن محصولات پتروشیمی در سال، جایگاه خود را در بازارهای جهانی تثبیت کرده است. طبق آمار گمرک ایران، صادرات محصولات پتروشیمی ایران به بیش‌از ۶۰ کشور انجام می‌شود و این محصولات در بازارهای جهانی به‌ویژه در آسیا و اروپا مورد استقبال قرار می‌گیرند. همچنین، این صادرات باعث ایجاد ارزش‌افزوده زیادی در کشور می‌شوند، چرا که به‌جای فروش نفت خام، محصولات با فرآوری‌های پیچیده‌تر به فروش می‌رسند که در آن‌ها سهم بیشتری از درآمد برای کشور باقی می‌ماند.

علاوه‌بر افزایش درآمدهای صادراتی، صنعت پتروشیمی در ارتقای اشتغال‌زایی نیز نقش بسزایی دارد. وزارت کار برآورد کرده است که این صنعت به‌طور مستقیم بیش‌از ۳۰۰ هزار شغل ایجاد کرده است. این شغل‌ها عمدتاً در حوزه‌های فنی و مهندسی، تولید و حمل‌ونقل، و پشتیبانی از صنایع پایین‌دستی پتروشیمی هستند. گسترش این صنعت به‌ویژه در مناطق جنوبی کشور مانند استان‌های بوشهر و خوزستان، باعث رشد اقتصادی و افزایش سطح زندگی در این مناطق شده است.

نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در ارتقای صنعت پتروشیمی

شرکت‌های دانش‌بنیان با استفاده از فناوری‌های نوین و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید، به بهبود عملکرد صنعت پتروشیمی کمک کرده‌اند. طبق آمار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در صنعت پتروشیمی ایران در سال‌های اخیر افزایش یافته است. این شرکت‌ها به‌ویژه در زمینه‌ی تولید کاتالیزورها، فناوری‌های نوین و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید، توانسته‌اند به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش کیفیت محصولات پتروشیمی کمک کنند. نمونه‌هایی از این شرکت‌ها عبارتند از پویاکیمیا و مهندسی پتروشیمی به‌سان که در تولید کاتالیزورها و سایر مواد شیمیایی تخصص دارند.

این شرکت‌ها همچنین با ارائه فناوری‌های جدید در تولید محصولات پتروشیمی، باعث افزایش رقابت‌پذیری ایران در بازارهای جهانی شده‌اند. بر اساس گزارش‌های سازمان برنامه و بودجه، صادرات محصولات فناوری‌محور تولیدی توسط شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در سال ۲۰۲۲ به بیش‌از ۲۰۰ میلیون دلار رسید که این رقم نشان‌دهنده تأثیر بالای این شرکت‌ها در اقتصاد کشور است.

علاوه‌بر این، همکاری‌های بین شرکت‌های پتروشیمی و شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی، باعث کاهش وابستگی به واردات فناوری‌های پیشرفته شده است. برای مثال، در تولید کاتالیزورها و مواد اولیه خاص که پیش از این نیاز به واردات داشت، اکنون تولید داخلی به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. این امر نه‌تنها به کاهش هزینه‌های تولید کمک کرده بلکه باعث ارتقای خودکفایی کشور در صنعت پتروشیمی شده است.

جایگاه پتروشیمی در صادرات محصولات مشتقّات نفتی

ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات پتروشیمی در منطقه، توانسته است سهم زیادی از بازارهای جهانی را در اختیار بگیرد. طبق آمار گمرک ایران، در سال ۲۰۲۲ میلادی، صادرات محصولات پتروشیمی ایران بالغ‌بر ۱۵ میلیارد دلار بوده است که سهم عمده‌ای از صادرات غیرنفتی کشور را شامل می‌شود. این درآمدها حاصل صادرات محصولاتی نظیر متانول، پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و کودهای شیمیایی به کشورهای مختلف جهان است. در این بین، کشورهای چین، هند و ترکیه به‌عنوان مقاصد اصلی صادراتی ایران شناخته می‌شوند.

ایران با تولید بیش‌از ۷۰ میلیون تن محصولات پتروشیمی، جایگاه خود را در میان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان جهان تثبیت کرده است. پتروشیمی خلیج‌فارس و پتروشیمی مارون از جمله بزرگ‌ترین شرکت‌های پتروشیمی ایران هستند که سهم عمده‌ای از تولیدات کشور را به خود اختصاص داده‌اند و توانسته‌اند با کیفیت بالا، محصولات خود را به بازارهای جهانی عرضه کنند. این شرکت‌ها به‌ویژه در زمینه‌ی تولید متانول و پلی‌اتیلن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان جهانی شناخته می‌شوند.

صادرات محصولات پتروشیمی نه‌تنها در افزایش درآمد ارزی کشور مؤثر است، بلکه باعث رشد اقتصادی در مناطق مختلف نیز می‌شود. این صنعت به‌ویژه در استان‌های جنوبی کشور مانند بوشهر و خوزستان موجب اشتغال‌زایی و توسعه‌ی زیرساخت‌های صنعتی شده است. بنابر این، صنعت پتروشیمی ایران نه‌تنها نقش مهمی در صادرات و ایجاد درآمد دارد، بلکه به توسعه‌ی مناطق صنعتی و افزایش تولید داخلی نیز کمک شایانی می‌کند.

اهمیت پتروشیمی در جلوگیری از خام‌فروشی نفت

صنعت پتروشیمی ایران نقش بسزایی در جلوگیری از خام‌فروشی نفت و تبدیل آن به محصولات با ارزش افزوده‌ی بالاتر دارد. طبق آمار وزارت نفت، در سال ۲۰۲۲ میلادی، ایران روزانه حدود ۳ میلیون بشکه نفت خام تولید کرد. بخش عمده‌ای از این نفت خام به‌جای صادرات به‌صورت خام، در داخل کشور به محصولات پتروشیمی تبدیل می‌شود که ارزش افزوده‌ی بیشتری ایجاد می‌کند. این فرآیند به‌ویژه در شرایط تحریم‌ها اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است، زیرا ایران توانسته است با تولید و صادرات محصولات پتروشیمی، میزان وابستگی به فروش نفت خام را کاهش دهد.

با استفاده از ظرفیت‌های پتروشیمی، ایران توانسته است در چند دهه‌ی گذشته بخش قابل‌توجهی از درآمدهای ارزی خود را از طریق محصولات پتروشیمی به‌ دست آورد. بر اساس گزارش‌های سازمان توسعه تجارت ایران، در سال ۲۰۲۲ میلادی، ایران بیش‌از ۱۵ میلیارد دلار از صادرات محصولات پتروشیمی کسب کرده است. این میزان درآمد باعث شده تا ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها با ذخایر نفتی مشابه، از وابستگی کمتر به صادرات نفت خام برخوردار باشد.

پتروشیمی‌ها به‌ویژه در تبدیل نفت خام به محصولات پتروشیمی و شیمیایی با ارزش افزوده‌ی بالا، نقش حیاتی دارند. این صنایع قادرند از منابع اولیه مانند گاز طبیعی و نفت خام، طی فرآیندهای پیچیده‌ی شیمیایی، محصولات نهایی همچون پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، متانول و آمونیاک تولید کنند. این محصولات نه‌تنها در صنایع داخلی بلکه در بازارهای جهانی نیز ارزش زیادی دارند و همین امر مانع از خام‌فروشی نفت می‌شود.

جایگاه صنعت و صادرات پتروشیمی ایران در منطقه و جهان

صنعت پتروشیمی ایران جایگاه ویژه‌ای در منطقه‌ی خاورمیانه و جهان دارد. ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان شناخته می‌شود و به‌ویژه در منطقه خاورمیانه مقام نخست را دارد. طبق آمار گمرک ایران، در سال ۲۰۲۲ میلادی، صادرات محصولات پتروشیمی ایران به بیش‌از ۶۰ کشور انجام شده است که این امر باعث شده، ایران به یکی از صادرکنندگان بزرگ این محصولات تبدیل شود. کشورهای چین، هند و ترکیه از مقاصد اصلی صادراتی ایران در حوزه پتروشیمی هستند.

در این راستا، شرکت‌های بزرگی مانند پتروشیمی خلیج‌فارس و پتروشیمی مارون، نقش اصلی را در تولید و صادرات محصولات پتروشیمی به کشورهای مختلف ایفاء می‌کنند. پتروشیمی خلیج فارس به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت پتروشیمی در ایران و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان متانول و پلی‌اتیلن در جهان شناخته می‌شود. این شرکت در سال ۲۰۲۲ میلادی توانست بیش‌از ۶ میلیون تن محصول پتروشیمی صادر کند که سهم بزرگی از صادرات پتروشیمی ایران را شامل می‌شود.

همچنین ایران با توجه به ذخایر گسترده و منابع گازی و نفتی، در صنعت پتروشیمی از مزیت رقابتی برخوردار است. این مزیت‌ها باعث شده‌اند ایران در رقابت با سایر کشورهای تولیدکننده‌ی پتروشیمی، جایگاه ممتازی را در بازار جهانی داشته باشد.

معرفی واحدهای مهم و بزرگ پتروشیمی در کشور

ایران دارای تعدادی واحد بزرگ و پیشرفته‌ی پتروشیمی است که نقش زیادی در تأمین نیازهای داخلی و صادرات محصولات پتروشیمی ایفاء می‌کنند. «پتروشیمی خلیج‌فارس» بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شرکت پتروشیمی ایران است که در استان بوشهر واقع شده و در تولید محصولات مختلف از جمله متانول، پلی‌اتیلن و پروپیلن فعالیت می‌کند. این شرکت با ظرفیت تولید سالانه بیش‌از ۱۰ میلیون تن محصول، نقش کلیدی در تأمین محصولات پتروشیمی برای بازارهای داخلی و خارجی دارد. آمارهای گزارش‌های سالانه‌ی پتروشیمی خلیج فارس نشان می‌دهند که این شرکت توانسته است در سال ۲۰۲۲ میلادی بیش‌از ۶ میلیون تن محصولات پتروشیمی را به کشورهای مختلف صادر کند.

دیگر واحد مهم پتروشیمی در ایران، «پتروشیمی مارون» است که در استان خوزستان قرار دارد و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پلی‌پروپیلن و آمونیاک در کشور شناخته می‌شود. این شرکت با بیش‌از ۴ میلیون تن ظرفیت تولید سالانه، به‌عنوان یکی از شرکت‌های پیشرو در صنعت پتروشیمی ایران و منطقه شناخته می‌شود. طبق گزارش‌های سازمان توسعه تجارت ایران، این شرکت در سال ۲۰۲۲ میلادی توانسته است سهم قابل‌توجهی از صادرات محصولات پتروشیمی ایران را به خود اختصاص دهد.

از دیگر واحدهای مهم پتروشیمی ایران، می‌توان به «پتروشیمی بندر امام» اشاره کرد که در زمینه‌ی تولید متانول، آمونیاک و سایر محصولات شیمیایی فعالیت دارد. این شرکت نیز با ظرفیت تولید سالانه‌ی بیش‌از ۵ میلیون تن محصول، یکی از بزرگ‌ترین واحدهای پتروشیمی ایران به شمار می‌رود. پتروشیمی بندر امام به‌ویژه در تأمین محصولات پتروشیمی برای بازارهای داخلی و بین‌المللی اهمیت زیادی دارد و نقش خود را در صادرات محصولات شیمیایی ایفاء می‌کند.

با توجه به مطالب فوق، «صنعت پتروشیمی ایران» نه‌تنها از نظر تولید، بلکه از منظر صادرات و ایجاد ارزش افزوده نیز، به یک صنعت پیشرو در اقتصاد غیرنفتی کشور تبدیل شده است. با تداوم روند رشد و توسعه‌ی این صنعت، ایران قادر خواهد بود تا سهم بیشتری از بازارهای جهانی را به خود اختصاص دهد و در مسیر کاهش وابستگی به منابع نفتی، گام‌های مؤثری بردارد. استمرار در سرمایه‌گذاری‌های داخلی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی می‌تواند به پایداری و رشد «صنعت پتروشیمی ایران» کمک شایانی کند.

پایان خبر آیت البرز