نرخ واقعی دلار آزاد حدود 74هزار تومان است/ نرخ جدیدی به نام «نرخ موزون ارز» چیست؟

روزنامه اعتماد نوشت:به تازگی نیز رییس کل بانک مرکزی عنوان کرده «تا زمان رفع تحریم ها امکان تک نرخی کردن ارز وجود ندارد.» بنابراین به نظر می رسد که وضعیت فعلی ماندگار است.

عدد نزدیک به 74 هزار تومان برای نرخ واقعی ارز در حالی است که بانک مرکزی به تازگی از نرخ جدیدی به نام «نرخ موزون ارز» رونمایی کرده و می گوید: «جنبه عملیاتی ندارد و فقط برای محاسبه است.»

با این حساب نرخ حدود 36 هزار تومانی درج شده در وبسایت بانک مرکزی به عنوان نرخ موزون ارز با برآورد نرخ واقعی ارز 38 هزار تومان اختلاف دارد. ضمن اینکه بانک مرکزی هم اکنون بسیاری از اقلام وارداتی را با ارز ترجیحی 28500 تومانی تامین می کند و گفته می شود که 90درصد تجارت ایران نیز در این حوزه است.

با این حساب، یارانه ای که بانک مرکزی در حوزه واردات این اقلام می پردازد تقریبا به 50هزار تومان در هر دلار می رسد. مابه التفاوت این دو رقم باید از جایی تامین شود که مشخص نیست کجاست، اما پیش از این و هنگام حذف ارز 4200 تومانی گفته شد که مابه التفاوت رقم ارز ترجیحی و ارز بازار آزاد از طریق فشار به منابع پایه پولی یا همان چاپ پول تامین می شود و این ساز و کار تورم زا است.

بانک مرکزی از دو ماه پیش به این طرف در گزارش های خود عنوان کرده که تمامی متغیرهای پولی در حال کاهش هستند و جای نگرانی نیست. اما نگاهی بیندازیم به گزارشی که معاونت بررسی های اقتصادی اتاق تهران تهیه کرده و در آن به دنبال پاسخی برای این سوال بوده که واقعا نرخ واقعی ارز چقدر است و چقدر پایین تر نگه داشته شده است؟

گزارش این موسسه مبتنی بر سال پایه 1381 و تعدیل نرخ تورم با این سال است، چراکه نرخ ارز در سال 1381 تک نرخی بوده و پس از آن محاسبات نرخ واقعی ارز از طریق تاثیر دادن اختلاف تورم داخلی و خارجی انجام شده است. باتوجه به اینکه پس از تک نرخی شدن ارز در سال 1381 تا چند سال پس از آن، تاحدودی به اندازه اختلاف تورم داخلی و خارجی به نرخ ارز افزوده می شد، بنابراین اختلاف نرخ ارز آزاد با نرخ واقعی ارز طی این سال ها محدود بوده است.

مطابق با قانون برنامه توسعه، نظام ارزی کشور، «شناور مدیریت شده» است که در آن نرخ ارز باتوجه به حفظ رقابت پذیری در تجارت خارجی و باتوجه به تورم داخلی و جهانی و تعیین حد مطلوبی از ذخایر خارجی تعیین می شود، اما مهم است که هر سال نرخ ارز به اندازه تفاوت تورم داخلی و خارجی تعدیل شود تا در برابر شوک های احتمالی نوسان شدید ایجاد نشود.

از سال 1382 تا 1390 نظام ارزی کشور تقریبا تک نرخی بوده، به طوری که طی این مدت سالانه کمتر از 5درصد به نرخ ارز اضافه شده درحالی که مطابق با قانون باید به اندازه مابه التفاوت نرخ تورم داخلی و خارجی به نرخ ارز اضافه می شد. با این روال، به گفته این گزارش، فنر ارز فشرده شده و در سال های 1390 و 1391 و پس از آن در سال های 1397 و 1399 به دلیل بروز شوک ناشی از تحریم ها، نرخ ارز در بازار آزاد جهش یافته است.

این گزارش می افزاید: در ابتدای دهه 90 اختلاف نرخ ارز بازار آزاد و نرخ واقعی ارز حدود 886 تومان بوده است، اما به مرور با رشد نرخ ارز این شکاف افزایش یافته است، به نحوی که در میانه دهه 90 یعنی در سال 1395 به 2807 تومان رسیده و با بازگشت مجدد تحریم ها در سال 1397 نرخ ارز بازار آزاد نیز با شوک 155درصدی همراه شده و به 10377 تومان رسیده است. بنابراین در دهه 90 نرخ واقعی ارز 14500 تومان محاسبه شده که شکاف با بازار آزاد را به 4207 تومان رسانده است.

این روند تا جایی ادامه می یابد که در سال 1401 که نرخ ارز در بازار آز اد حدود 35 هزار تومان مبادله شده است، درحالی که نرخ واقعی ارز در این سال 53 هزار و 500 تومان برآورد شده است.

در واقع رشد تورم جهانی در سال 1401 که با جنگ اوکراین کلید زده شد، نرخ واقعی ارز را نیز بالاتر برده است. دست آخر می رسیم به سال 1402 که تورم ایران به سطح کم سابقه 47درصد می رسد و نرخ 60 هزار تومانی ارز در بازار آزاد، برآورد نرخ واقعی ارز در پایان سال 1402 را به نزدیک 74هزار تومان می رساند. البته اختلاف نرخ ارز بازار آزاد و نرخ واقعی محل اختلاف صاحب نظران اقتصادی است.

برخی از دیدگاه مداخله دولت در شرایط بحرانی برای مدیریت بازار حمایت می کنند و معتقدند که باتوجه به شرایط تحریم در ایران دولت باید از ابزارهای مختلف جهت مدیریت نرخ ارز در کشور و حمایت از تولید استفاده کند. از طرف دیگر دیدگاه طرفداران بازار آزاد بر عدم مداخله دولت وجود دارد که معتقدند این کار در بلندمدت موجب آسیب پذیری اقتصاد از محل جهش های ارزی و رشد انتظارات قیمتی می شود.

اما باید توجه داشت که در آزادترین اقتصادها نیز در شرایط بحرانی حدودی از مداخله در بازار را دارند. هر چند این مداخله ها به صورت کوتاه مدت بوده و در بلندمدت از طریق بهبود ساختارها به تدریج با ترمیم نظام حمایتی، ارز چند نرخی و کنترل دستوری قیمت کنار گذاشته می شود. در ایران از زمان آغاز تحریم ها با هدف حمایت از تولید و صادرات و همچنین اطمینان از واردات کالای اساسی، برخی مداخله ها غیرقابل اجتناب بوده است، اما باتوجه به استمرار شرایط تحریم لازم است سیاست گذاری دولت به سمت اصلاح ساز و کارهای اقتصادی برای به حداقل رساندن این مداخلات حرکت کند.

23302

نرخ واقعی دلار آزاد حدود 74هزار تومان است/ نرخ جدیدی به نام «نرخ موزون ارز» چیست؟