نگاهی به تحولات آینده سیاست خارجی ایران/ چرا باید از وضع موجود ارتفاع بگیریم؟
رسول سلیمی: جمهوری اسلامی از سال آغاز دهه هشتاد تا پایان دهه نود، درگیر مسایلی در سیاست خارجی بوده که پیامد این مسایل به طور مستقیم، اقتصاد کشور را در رابطه هم بستگی با سیاست خارجی قرار داده است. اگرچه رییس جمهور مسیول مستقیم سیاستگذاری و اجرای سیاست های اقتصادی است اما همواره روسای جمهور از احمدی نژاد تا ابراهیم رییسی کوشش کردند خود را از بند و زنجیر پیوستگی سیاست خارجی با اقتصاد رها کنند چنانچه تجربه این افراد نشان داده که نمی توان بدون حل مسایل و پرونده های مهم در سیاست خارجی به مدیریت اقتصاد در کشور پرداخت.
اما آنچه هم بر تصمیم سیاست گذار اثر گذاشته و هم مسیر روسای جمهور را تغییر داده، دو متغیر رویدادهای داخلی و خارجی است. رویدادهای داخلی مانند میزان مشارکت در انتخابات، میزان رای رییس جمهور، کارشکنی افراد و نهادهای تاثیرگذار در روند تصمیم سازی های حاکمیتی، تخریب رسانه های وابسته به نهادهای انتصابی و… از یک سو و رویدادهای خارجی از جمله انتخابات ریاست جمهوری امریکا، جنگ های منطقه ای و جهانی، تصمیم بازیگران قدرتمند کشورهای توسعه یافته و کنشگری کشورهای همسایه و…، متغیرهایی بودند که در دهه هشتاد و نود شمسی بر تصمیمات سیاست گذار کلان اثر گذاشته اند.
با درک چنین زمینه ای از سیاست خارجی در ایران، آنچه امروز به مثابه مسایلی حل نشده در دیپلماسی کشورمان، سایر حوزه ها به ویژه اقتصاد را متاثر از خود کرده، در گام نخست پرونده هسته ای و در گام بعدی مسایل منطقه ای است. خوشبختانه دولت سیزدهم توانست در تنش زدایی از روابط ایران و عربستان گام های موفقیت آمیزی بردارد و ایران را از وضعیت مخاصمه آمیزی که با این کشور در حال توسعه داشت، با کمک بازیگر بزرگتری همچون چین خارج کند. اما روابط خصومت آمیز ایران با کشورهای غربی اگرچه با تلاش های وزیر فقید خارجه در چارچوب مذاکرات محرمانه ایران و امریکا در عمان پیگیری شد اما نتوانست به رفع تحریم های امریکا علیه ایران و حل جنگ غزه منجر شود.
در این میان، مهمترین بهره بردار استمرار تنش و خصومت میان ایران و امریکا در گام نخست اسراییل و در گام های بعدی دلالان و مافیای اقتصاد تحریمی ایران هستند که تحریم را به مثابه موتور محرک طبقات ثروتمند ارزیابی می کنند.
در چنین شرایطی استمرار قفل شدگی و انسداد مسایل سیاست خارجی ایران در خاورمیانه و مسیله هسته ای اگرچه با حمایت تندروها در ایران و امریکا و اسراییل و با اتکا به رویکردهای ایدیولوژیک تغذیه می شود اما چنین انسدادی که هرگونه مذاکره را در دایره خطوط قرمز تعریف می کند با خود پیامدهایی به همراه دارد.
این در حالی است که کشورهای همسایه ایران از عربستان تا افغانستان، از ترکیه تا امارات و از جمهوری آذربایجان تا بحرین، نقشه و راهبرد توسعه کشورشان را بدون تحریم های غرب پیگیری کرده و هر سال تجربه و اندوخته ای جدید از رشد اقتصادی دارند. زندگی بدون تحریم برای ایرانیان از آنجا اهمیت دارد که ایران در دو سال اخیر حتی با عضویت در پیمان های شانگهای و بریکس هم نتوانسته تاثیر مثبتی بر اقتصاد کشور داشته باشد و متاسفانه بیش از هر زمانی ایران را به کشوری با بیشترین میزان واردات از این کشورها تبدیل کرده که نتیجه آن تراز منفی تجاری ایران بوده است.
این تاسف از آنجا عمیق تر می شود که ایران نتوانسته در چارچوب سند چشم انداز 1404 به مولفه های پیشبینی شده در این سند به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه ی آسیای جنوب غربی و دارای تعامل سازنده و موثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت برسد. اما در مقابل عربستان سعودی در سال 2016 برنامه ای تحت عنوان چشم انداز 2030 را آغاز کرده تا وابستگی به نفت را کاهش دهد که این هدف گذاری منجر به آن شده که عربستان در فصل اول 2019، نخستین مازاد بودجه ای خود را پس از 2016 به دست آورد. این مازاد 10٫10 میلیارد دلاری به دلیل افزایش درآمدهای نفتی و غیرنفتی به دست آمده است و تولید ناخالص داخلی عربستان در سال 2022 با افزایش 8.7 درصدی به هزار و 108 میلیارد دلار رسید.
از سوی دیگر بررسی اقتصاد ترکیه بر اساس جدیدترین آمارها نشان می دهد تولید ناخالص داخلی کشور از اول ژانویه تا پایان ماه مارس سال جاری نسبت به سه ماهه اول سال 2023 رشد 5.7 درصدی را ثبت کرده است. در ترکیه که به تازگی زلزله مهیبی را تجربه کرده و اقتصاد آن از تورم بزرگ در حال عبور است، طی ژانویه تا مارس 2024 بخش های ساخت و ساز 11.1 درصد، ارتباطات و فن آوری 5.5 درصد، صنایع 4.9 درصد، کشاورزی 4.6 درصد و خدمات 4.3 درصد رشد داشته اند.
پیامد چنین اقتصاد رو به پیشرفتی علیرغم تورم بالا در این کشور به مشارکت 87 درصدی مردم واجد شرایط در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه منجر شد. انتخاباتی که یکی از پیام های آن اعتماد به سیاستمدارانی بود که مردم خود را گروگان تحریم های خارجی نکرده بودند و برای حل مسیله اقتصاد به مردم تکیه کردند.
تحلیلگران روابط بین الملل معتقدند با چشم انداز نزدیک بودن انتخابات امریکا در صورتی که ایران نتواند با اراده ای جمعی که می تواند انتخابات ریاست جمهوری به نمادی از آن اجماع اراده ها تبدیل شود، از وضع موجود فاصله بگیرد، مجموعه ای از متغیرهای در پیش رو، ایران را بیش از هر زمانی در مارپیچ تضعیف اقتصاد قرار خواهد داد. برای عبور از چنین وضعیتی نیاز است تا با رویکردی عقلانی و واقع بینانه و به دور از هیجان زدگی، برای مسایل حل نشده سیاست خارجی، راه حلی منطبق با نظر اکثریت مردم که صندوق رای را به مثابه راهکار قبول دارند پیدا شود.
311213
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "نگاهی به تحولات آینده سیاست خارجی ایران/ چرا باید از وضع موجود ارتفاع بگیریم؟" هستید؟ با کلیک بر روی بین الملل، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "نگاهی به تحولات آینده سیاست خارجی ایران/ چرا باید از وضع موجود ارتفاع بگیریم؟"، کلیک کنید.