چرایی مطرح شدن امکان بازنگری در دکترین هسته ای ایران

آخرین به روز رسانی: 27/02/1403

خواندن این مطلب 6 دقیقه زمان میبرد

در سال 1974، ایران به عنوان یکی از اولین امضاکنندگان معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT)، به همراه مصر، طرح موسوم به «منطقه عاری از سلاح های هسته ای خاورمیانه» (MENWFZ) را به جامعه جهانی ارایه داد که در همان سال موازین آن در قالب یک قطعنامه به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید. از سال 1980 تا 2018، این قطعنامه بدون نیاز به رأی گیری هرساله مورد تصویب مجمع عمومی قرار گرفت و برای چندین دهه هم بر «کنفرانس های بازنگری ان.پی.تی» و هم بر گفتمان کُلی در مورد سلاح های کشتار جمعی در منطقه تاثیر گذاشت. در واقع، با الهام از همین ابتکار بود که کنفرانس بازنگری ان .پی.تی در سال 1995 خواستار «برقراری پایدار منطقه ای عاری از سلاح های کشتار جمعی، هسته ای، شیمیایی، بیولوژیک و سیستم های انتقال آن ها» شد.

در طول دهه 1980 میلادی، در اوج جنگ میان ایران و عراق، یعنی حتی زمانی که ارتش صدام حسین مکرراً از سلاح های شیمیایی علیه سربازان و غیرنظامیان ایرانی استفاده می کرد، ایران نه هرگز به «واکنش متقابل» متوسل شد و نه به تلاش برای کسب قابلیت کشتار جمعی بواسطه سلاح هسته ای روی آورد. حتی در بحبوحه جنگ، امام خمینی (ره) استفاده از سلاح های کشتار جمعی را بر مبنای آموزه های مذهبی منع نموده و از این طریق یک بار دیگر – بواسطه «قدرت نرم» – ایران به تقویت اهداف کلان رژیم عدم اشاعه در منطقه یاری رساند.

در واقع، در مقطعی که رژیم اسراییل زرادخانه هسته ای خود را پشت پرده «دکترین ابهام عامدانه» پنهان می کرد، ایران همه معاهدات بین المللی و موافقت نامه های مهم مربوط به ساخت و استفاده از سلاح های کشتار جمعی را امضا کرده و خود را تحت رژیم های بازرسی هریک از آن ها قرار داده است. از جمله این معاهدات و توافقات – که رژیم اسراییل عضو هیچ یک از آن ها نیست – می تون به معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT)، کنوانسیون سلاح های بیولوژیکی (BWC)، کنوانسیون سلاح های شیمیایی (CWC)، معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای (CTBT) و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نام برد.

در همین راستا، ذکر این نکته خالی از لطف نیست که ایران در سال 1995 در بیانیه ای که به دیوان بین المللی دادگستری جهت کمک به دیوان در بیان نظر مشورتی خود در خصوص «تهدید به استفاده یا استفاده از سلاح هسته ای» ارایه داده بود، با تکیه بر مفاد منشور سازمان ملل متحد و حقوق بین المللی بشردوستانه، «قانونی بودن» تهدید یا استفاده از سلاح هسته ای را در هر شرایطی اکیداً مردود دانسته بود، در حالی که ایالات متحده آمریکا در همان زمان در بیانیه خود اظهار داشته بود که «هیچ منع کلی در حقوق بین الملل یا عرف بین المللی در مورد استفاده از سلاح هسته ای وجود ندارد و دیوان برای اظهارنظر در مورد ارتباط سلاح هسته ای با قانون منازعات مسلحانه در شرایط فرضی هیچ مبنایی ندارد»!

در سال 2003، در میان اتهامات و گمانه زنی های بی اساس از سوی کشورهای غربی درباره ماهیت نظامی برنامه هسته ای ایران، موضع رسمی ایران در قبال سلاح های کشتار جمعی در صحنه بین المللی یک بار دیگر با فتوای رهبر معظم انقلاب مبنی بر حرمت «تولید، ذخیره و استفاده از سلاح های هسته ای» بر اساس اصول اسلامی تایید شد. در سال 2012، رهبر ایران شخصاً در اجلاس سران جنبش عدم تعهد در تهران حضور یافت و بر موضع اصولی ایران تاکید ورزید. در عین حال، ایشان قاطعانه ادعاهای غرب در مورد اهداف پنهان برنامه صلح آمیز هسته ای ایران را رد نمود و با اشاره به معیار دوگانه ای که مشخصه رویکرد ایالات متحده در قبال مفهوم منع گسترش سلاح های هسته ای است، تاکید کردند: «طنز تلخ عصر ما این است که دولت ایالات متحده که بزرگترین و مرگبارترین ذخایر سلاح های هسته ای و سایر سلاح های کشتار جمعی را در اختیار دارد و تنها کشوری است که مقصر به استفاده از آن است، امروز مشتاق به حمل پرچم مخالفت با اشاعه هسته ای شده است»!

متعاقبا در سال 2015، ایران و گروه 5+1 (ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان به همراه اتحادیه اروپا) پس از دوازده سال مذاکره سخت در مورد برنامه هسته ای ایران، «برجام» را منعقد کردند. هدف برجام رفع نگرانی های غرب در مورد برنامه هسته ای ایران از طریق اعمال محدودیت بر فعالیت های هسته ای این کشور در ازای لغو تحریم ها بود. بر اساس این توافق، ایران موافقت کرد که ظرفیت و ذخایر غنی سازی اورانیوم خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، کاربرد برخی از تاسیسات هسته ای خود را تغییر دهد و برای راستی آزمایی اجرای تعهدات خود مورد بازرسی های بین المللی قرار گیرد. در مقابل، کشورهای 5+1 و اتحادیه اروپا موافقت کردند که تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران را لغو کنند و روابط تجاری و اقتصادی ایران با جهان را عادی سازی نمایند.

لازم به یادآوری نیست که ایران – همانطور که در گزارش های متعدد آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) تایید شده – به طور دقیق و کامل به تعهدات خود عمل کرد، در حالی که طرف های مقابل از اجرای وظایف خود سر باز زدند!

در واقع، در سال 2018، ایالات متحده آمریکا، تحت دولت ترامپ، سرانجام با خروج از برجام و اِعمال «سیاست فشار حداکثری» به سه سال پایبندی یکجانبه ایران به تعهدات خود پاسخ داد به گونه ای که – طبق محاقظه کارانه ترین برآوردها – بیش از یک تریلیون دلار خسارت به اقتصاد ایران وارد آورد.

ایالات متحده آمریکا در اوج بحران کرونا، حتی به دلایل بشردوستانه، این سیاست ظالمانه را تعدیل نکرد و با تاثیرگذاری بر توانمندی ایران در تهیه واکسن و دارو، موجب افزایش چشم گیر تلفات در میان شهروندان ایرانی مبتلا به این بیماری شد.

دولت بعدی ایالات متحده، به رهبری جو بایدن، عملاً همان سیاست «فشار حداکثری» را در قبال ایران به نام دیگری دنبال کرد، و برخلاف وعده های انتخاباتی خود مبنی بر احیای برجام، با تشدید تحریم ها و مبادرت به اقدامات پنهان و هیجانی، ثبات سیاسی و امنیت ملی ایران را در معرض تهدید قرار داد.

از جمله اقدامات خصمانه دولت آمریکا علیه ایران می توان این موارد را نام برد: حمایت بی چون و چرای سیاسی، دیپلماتیک، اطلاعاتی و نظامی آمریکا از اقدامات تجاوزکارانه رژیم اسراییل علیه ایران، از جمله حمله این رژیم به سفارت ایران در دمشق در اول آوریل 2024؛ همدستی آن در اقدامات خرابکارانه، تروریستی و قتل های هدفمند رژیم اسراییل در خارج و داخل خاک ایران؛ کمک های مالی و نظامی فزاینده به رژیم اسراییل؛ همدستی آمریکا در پنهان سازی زرادخانه تسلیحات هسته ای رژیم اسراییل که بعضاً مقامات رژیم اسراییلی به طور ضمنی تهدید به استفاده از آن می کنند؛ حمایت آشکار آمریکا از نسل کشی رژیم اسراییل در غزه که پیامدهای قابل توجهی بر امنیت منطقه دارد؛ تهدیدهای مداوم آن به استفاده از زور علیه تاسیسات هسته ای ایران؛ افزایش حضور نظامی و دریایی آمریکا در خلیج فارس؛ و تحمیل فرایند موسوم به «فرایند عادی سازی» میان رژیم اسراییل و کشورهای عربی که عمدتاً با هدف ساماندهی نظم جدید منطقه ای علیه ایران و در تقابل با منافع حیاتی و امنیت ایران صورت می پذیرد.

در چنین بستری، به نظر طبیعی است که در ایران – به عنوان کشور در معرض تهدیدی که به طور یکجانبه تمام هزینه های رفع «نگرانی های هسته ای» کشورهای غربی را بدون بهره مندی از هیچ یک از مزایای اقتصادی و امنیتی آن متحمل می شود – پرسش هایی اساسی در مورد موضوعیت و کارآمدی دکترین هسته ای و دفاعی کنونی اش مطرح شود.

اگر در ایران – یا حداقل در بخش هایی از جامعه و نظام سیاسی ایران – به طرح چنین پرسش های بنیادینی مطرح می شود، آمریکا و متحدانش باید فقط خودشان را مقصر بدانند! حقیقت این است که ایران مصمم است دیگر به ایالات متحده و متحدانش اجازه ندهد که منافع خود را به قیمت زیر سوال بردن و ضربه زدن به امنیت و رفاه اقتصادی ایران تضمین نمایند. بنابراین، این کشورها اکنون در نقطه ای قرار گرفته اند که باید بین ادامه سیاست های خصمانه ای که ایران را به این نقطه سوق داده و یک بازنگری و آسیب شناسی درونی برای یافتن راه حل های دیپلماتیک واقعی و پایدار، یکی را انتخاب کنند. به نظر می رسد ایران برای هر دو سناریو آماده باشد.

311311